Tạng tỳ, hay còn được gọi là lá lách, là cơ quan đặc nằm ở phía bên trái của dạ dày và có chức năng vận chuyển và hấp thụ các chất dinh dưỡng. Chức năng của tạng tỳ trong Đông y còn được gọi là có công năng vận hóa. Vận tức là vận chuyển và chuyên chở, còn hóa là tiêu hóa và hấp thu. Còn dạ dày là một cơ quan rỗng nằm trên tiếp với thực quản và dưới thông với tiểu tràng. Thức ăn từ miệng qua thực quản rồi di chuyển vào dạ dày. Tạng tỳ kết hợp chức năng với tạng vị để hoàn thành nhiệm vụ tiêu hóa và hấp thụ thức ăn, vận chuyển các chất dinh dưỡng.
Mỗi cơ quan trong cơ thể như hô hấp, tiêu hóa hay tuần hoàn,… có chức năng không lệ thuộc duy nhất vào một tạng tượng nào. Ngược lại, chức năng và nhiệm vụ của tất cả các tạng tượng đều góp một phần quan trọng thực hiện chức năng của những bộ máy trên. Chức năng tiêu hóa cần phải có tạng vị để thu nạp giúp nghiền nát thức ăn, từ đó tạng tỳ có thể dễ dàng hấp thu và vận chuyển.
Chức năng của tạng tỳ
Tỳ chủ vận hóa đồ ăn và thủy thấp
Một trong những chức năng của tạng tỳ đó là tỳ chủ vận hóa đồ ăn và thu thấp:
Tạng tỳ có vai trò quan trọng trong việc tiêu hóa và hấp thụ thức ăn, chuyển hóa chất dinh dưỡng và bài tiết chất cặn bã. Quá trình này được gọi là vận hóa. Tỳ cũng có chức năng điều hòa thủy dịch trong cơ thể, ngăn ngừa tình trạng ứ đọng nước và gây ra các bệnh lý liên quan đến thấp.
Thống huyết
Thống huyết hay còn được gọi là nhiếp huyết tức là quản lý và khống chế huyết. Sự vận hóa đồ ăn và thực phẩm của tạng tỳ chính là nguồn gốc của khí và huyết, nhưng tỳ còn thống huyết. Tỳ khí khá khỏe mạnh thì khí huyết sẽ lưu thông tốt bên trong mạch, được khí thúc đẩy đi nuôi dưỡng cơ thể, ngược lại tỳ khí hư sẽ không thống được huyết, huyết sẽ đi ra ngoài dẫn tới các chứng xuất huyết như đại tiện ra máu nhiều ngày, rong huyết,…
Tỳ chủ cơ nhục, chủ tứ chi
Tạng tỳ đưa những chất dinh dưỡng của đồ ăn tới nuôi dưỡng cơ nhục. Nếu tỳ khí đầy đủ sẽ giúp cho cơ nhục rắn chắc, tứ chi linh hoạt nhanh nhẹn. Ngược lại nếu tỳ khí suy yếu sẽ làm cho trương lực cơ giảm, cơ mềm yếu dẫn tới tứ chi mất mỏi, gây ra các chứng thoát vị như sa dạ dày, sa sinh dục hoặc sa trực tràng,…
Tỳ khai khiếu ra miệng và vinh nhuận ra môi
Khai khiếu ra miệng là nói tới sự ăn uống và khẩu vị. Tỳ khỏe mạnh thì ăn ngon miệng, tăng cảm giác thèm ăn, còn nếu tỳ hư thì miệng nhạt và chán ăn. Tạng tỳ chủ về cơ nhục lại khai khiếu ra miệng nên biểu hiện sự vinh nhuận ra môi, nghĩa là khi tạng tỳ khỏe mạnh thì môi hồng hào, tỳ hư thì môi nhạt màu thâm xám.
Tỳ còn sinh ra phế kim, khắc thận thủy có quan hệ biểu lý với vị
Tạng tỳ và tạng vị được kết hợp lại với nhau để hoàn thành chức năng tiêu hóa và hấp thu thức ăn, vận chuyển các chất dinh dưỡng. Tỳ và phế có quan hệ mật thiết với nhau theo thuyết ngũ hành trong Đông Y. Tỳ thuộc hành Thổ, sinh ra Phế thuộc hành Kim. Đồng thời Tỳ thuộc hành Thổ, khắc chế Thận thuộc hành Thủy. Tỳ và Vị có quan hệ biểu lý, nghĩa là chúng có mối liên hệ chặt chẽ về chức năng và bệnh lý.
Làm thế nào để biết tỳ có khỏe mạnh không?
Mỗi dấu hiệu của các cơ quan trong cơ thể đều có thể cảnh báo sức khỏe của tỳ. Các dấu hiệu trên môi, mũi, mắt, tai có thể phản ánh tình trạng sức khỏe của tạng tỳ.
Cách chăm sóc tỳ khỏe mạnh
Có nhiều phương pháp giúp chăm sóc tạng tỳ khỏe mạnh, bao gồm chế độ ăn uống, xoa bóp huyệt vị và sử dụng một số loại thảo dược.
Ăn lá tần bì giúp làm ấm tạng tỳ
Lá tần bì có tác dụng làm ấm tạng tỳ, thông tam tiêu và tiêu trừ chất tích tụ lâu ngày.
Ấn huyệt công tôn
Huyệt công tôn nằm ở cạnh bên của bàn chân, khoảng 5cm phía sau mắt cá. Xoa bóp huyệt này có hiệu quả tốt cho các vấn đề liên quan đến tạng tỳ, tạng vị.
Ăn củ mài giúp bổ tỳ vị
Củ mài (hoài sơn) là thực phẩm rất tốt, có thể giúp chăm sóc sức khỏe và có tác dụng làm đẹp. Củ mài có tác dụng bồi bổ tỳ vị, tăng cường khả năng tiêu hóa.
Ăn cơm rượu
Cơm rượu có tác dụng giúp tạng tỳ vị dịu, vị ngọt cũng sẽ tạo cảm giác thèm ăn.
Bắp xào hạt thông
Món bắp xào hạt thông giúp bổ tạng tỳ và tăng cảm giác thèm ăn.
Cháo củ từ táo tàu
Củ từ và táo tàu đều là những thực phẩm có lợi cho tạng tỳ, giúp bồi bổ tỳ vị và hỗ trợ tiêu hóa.
