Bạn có lẽ đã quen thuộc với khái niệm dấu chân carbon hoặc dấu chân vật chất. Nhưng bạn có biết bóng khí hậu là gì không? Năm 2021, nhà báo Emma Pattee đã viết một bài báo về bóng khí hậu. Bà chia sẻ với tờ The Guardian: “Một trong những lý do tôi tạo ra Bóng Khí Hậu là sự thất vọng của tôi với việc tính toán dấu chân carbon và cách nó làm mất giá trị những hành động không thể đo lường được, chẳng hạn như bỏ phiếu hoặc hoạt động xã hội.”
Trong khi bóng khí hậu có những ưu điểm nhất định và mở ra các cuộc thảo luận về biến đổi khí hậu liên quan đến các trách nhiệm, đạo đức và tính gương mẫu khác nhau, nó vẫn có những hạn chế đáng kể và một số điều không đúng sự thật mà tác giả của nó dường như bỏ qua.
Định nghĩa về bóng khí hậu
Theo Emma Pattee, bóng khí hậu là một khái niệm “giúp mỗi chúng ta hình dung tổng hòa các lựa chọn trong cuộc sống của mình ảnh hưởng đến tình trạng khẩn cấp về khí hậu như thế nào“.
Hãy tưởng tượng bóng khí hậu của bạn như một hình dạng tối kéo dài phía sau bạn. Bất cứ nơi nào bạn đến, nó cũng đi theo, không chỉ tính đến việc sử dụng máy điều hòa không khí và mức tiêu thụ xăng của xe hơi, mà còn cả cách bạn bỏ phiếu, số lượng con bạn chọn có, nơi bạn làm việc, cách bạn đầu tư tiền, mức độ bạn nói về biến đổi khí hậu và liệu lời nói của bạn có khuếch đại sự cấp bách, thờ ơ hay phủ nhận hay không.
Tiêu thụ, lựa chọn và năng lượng cống hiến
Emma Pattee hình dung bóng khí hậu được tạo thành từ ba phần: tiêu thụ, lựa chọn và ảnh hưởng.
- Tiêu thụ bao gồm kỳ vọng về lối sống, như bật điều hòa cả mùa hè hoặc mong muốn giao hàng trong hai ngày khi bạn mua sắm trực tuyến, cũng như sự tham gia của bạn vào văn hóa tiêu dùng (đăng tải những món đồ mới mua lên Instagram, tiêu tiền vào một doanh nghiệp hoặc chuỗi cung ứng bền vững dài hạn) và tất nhiên, dấu chân carbon của bạn.
- Lựa chọn bao gồm cách bạn quyên góp và đầu tư tiền, số lượng con cái và vật nuôi bạn có, loại công ty bạn làm việc và công việc bạn làm cho công ty đó.
- Theo Emma Pattee, ảnh hưởng là điều mơ hồ nhất, nhưng có lẽ quan trọng nhất: bao nhiêu năng lượng của tôi được dành cho cuộc khủng hoảng khí hậu? Tôi dành bao nhiêu giờ cho hành động vì khí hậu? Nó có ít nhất bằng thời gian tôi dành để xem Netflix, lên kế hoạch cho kỳ nghỉ tiếp theo của mình không?
Tình huống khó xử về bóng khí hậu của Emma Pattee
Để minh họa bóng khí hậu là gì, Emma Pattee bắt đầu bài viết của mình như sau:
Hãy lấy ví dụ về hai người: một người bay đi làm mỗi tuần; người còn lại sống trong một căn hộ nhỏ và đi bộ đi làm mỗi ngày. Thoạt nhìn, rõ ràng là một người có dấu chân carbon lớn hơn người kia. Ai cũng biết rằng đi máy bay là một phương tiện giao thông gây ô nhiễm cao, và khi bạn so sánh một chuyến bay hàng tuần với mức tiêu thụ năng lượng của một ngôi nhà nhỏ và lượng khí thải của việc đi bộ hàng ngày, kết quả là hiển nhiên.
Nhưng có một vấn đề: người hay đi máy bay hàng tuần là một nhà khí hậu học đi khắp thế giới để thông tin về sự nguy hiểm của biến đổi khí hậu. Người thứ hai làm việc trong một công ty tiếp thị và sản xuất các quảng cáo như vậy cho một công ty dầu mỏ. Vậy ai là người đóng góp nhiều nhất vào tình trạng khẩn cấp về khí hậu?
Trước khi đi vào những ưu điểm và hạn chế của khái niệm này, chúng ta có thể chỉ ra rằng thực tế ít nhị phân hơn ví dụ đơn giản này một chút. Dưới đây, chẳng hạn, là một tuyên bố của nhà khoa học Katharine Hayhoe, người đồng ý với nhà báo:
Tôi quyết định chuyển hầu hết các hội nghị của mình thành hội nghị trực tuyến và khi đi công tác, tôi sắp xếp các hội nghị của mình lại với nhau. Một trong những chuyến đi nhóm cuối cùng của tôi là đến Alaska, nơi tôi đã đến thăm ba thành phố khác nhau và tổ chức 28 sự kiện với trung bình 75 người mỗi sự kiện. Vì vậy, tôi đã nói chuyện với khoảng 2.000 người và tính toán rằng nếu tám người giảm dấu chân carbon cá nhân của họ đi 10% bằng cách lắng nghe tôi nói – và mức giảm 10% là rất dễ đạt được – thì đó là lượng carbon tương đương với chuyến bay của tôi.
Nhà khí hậu học của NASA Peter Kalmus, mặt khác, có một quan điểm khác về bóng khí hậu. “Thiếu sót chính của nó: ví dụ giới thiệu là sai. Bạn không cần phải bay mỗi tuần – hoặc bay luôn – để dạy thế giới về khí hậu và suy thoái môi trường. Tôi là một nhà khoa học khí hậu đã không bay trong chín năm và tôi đã tiếp cận được nhiều người hơn vì điều đó.” Như thường lệ, mọi thứ phức tạp hơn một chút so với dự kiến…
Ưu điểm của bóng khí hậu là gì?
Ưu điểm chính của bóng khí hậu là nó vượt ra ngoài việc tính toán carbon đơn giản, mà các quy tắc của nó mang tính tùy ý và có những hạn chế riêng. Điều này cho phép chúng ta vượt ra ngoài dấu chân carbon và xem xét các khía cạnh khác, chẳng hạn như đạo đức, tính gương mẫu và năng lượng dành cho mục tiêu.
Tính gương mẫu có một vị trí đặc biệt trong bóng khí hậu. Ngày nay chúng ta biết, và không còn nghi ngờ gì nữa, rằng tính gương mẫu là một yếu tố quan trọng trong truyền thông về khí hậu, như nhiều nghiên cứu khoa học chứng thực. Thật vậy, một nhà khoa học đi máy bay và khoe khoang về điều đó trên mạng xã hội sẽ mắc phải một lỗi giao tiếp có tác động tai hại đến uy tín của mình. Tuy nhiên, điều đó chỉ có dấu chân carbon của một dòng tweet.
Điều tương tự cũng đúng với tất cả mọi người và càng quan trọng hơn nếu bạn có khán giả. Bay vòng quanh thế giới không phải là một ý kiến hay cho khí hậu, và càng không nên làm như vậy nếu bạn có khán giả và đang quảng bá nó trên mạng xã hội.
Mặt khác, hãy tưởng tượng một Cristiano Ronaldo với 600 triệu người theo dõi trên Instagram hoặc Kylian Mbappé với 106 triệu người đột nhiên quyết định nói rằng họ không phải là người gương mẫu nhưng từ nay sẽ làm mọi thứ có thể để hạn chế tác động của mình vì cuộc chiến chống biến đổi khí hậu quan trọng hơn nhiều so với lợi ích cá nhân của họ?
Bỏ phiếu, máy pha cà phê và doanh nghiệp (thực sự) có trách nhiệm
Bỏ phiếu chính trị và tham gia chính trị là hai yếu tố không được xem xét bởi dấu chân carbon, nhưng bóng khí hậu mong muốn tính đến. Ngay cả khi việc bỏ phiếu có những hạn chế, đặc biệt là trong một hệ thống bầu cử nơi hàng triệu người bỏ phiếu theo mặc định, chúng ta không thể kết luận rằng việc bỏ phiếu không có tác động. Bỏ phiếu cho phe cực hữu hoặc bất kỳ đảng bảo thủ nào đặc biệt có hại cho cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và sẽ là tự bắn vào chân mình nếu bạn thực sự muốn chống lại sự nóng lên toàn cầu.
Các cuộc thảo luận tại máy pha cà phê cũng có thể có tác động hữu hình và sẽ không bao giờ được tính toán hoặc đo lường chính xác. Hãy tưởng tượng việc thuyết phục giám đốc của một tập đoàn lớn đào tạo tất cả nhân viên về biến đổi khí hậu và sự sụp đổ của đa dạng sinh học? Thuyết phục người đứng đầu CSE rằng các chuyến đi đến bên kia thế giới không nên được cung cấp hoặc trợ cấp nữa, đồng thời đề xuất một giải pháp thay thế?
Cuối cùng, lựa chọn công ty, được minh họa bằng một nghiên cứu điển hình. Một kỹ sư làm việc cho một công ty dầu mỏ ca ngợi công việc của mình trong việc cải thiện hiệu quả khoan. Điều này sẽ cải thiện dấu chân carbon của công ty anh ta. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu quá trình này biện minh cho các hoạt động khoan mới, chẳng hạn như TotalEnergies và EACOP, mà hậu quả trực tiếp là không tuân thủ Thỏa thuận Paris và hàng chục nghìn người chết?
Những hạn chế (rất) lớn của bài viết về bóng khí hậu
Bài viết của Emma Pattee có một số hạn chế, cho dù về mặt hiểu biết về dấu chân carbon, tính toán carbon hay các ví dụ được đưa ra. Sẽ mất hàng giờ để giải thích mọi điều sai trái, nhưng may mắn thay, hầu hết đã được đề cập trong các bài viết trên Bon Pote.
Thứ nhất, và đây là một tin tức giả mạo được lặp lại ngay cả bởi các nhà hoạt động môi trường, khái niệm dấu chân carbon không phải do British Petroleum phát minh. Thông tin cũng được trình bày như thể các hành động cá nhân và tập thể có thể tách rời nhau, nhưng không phải vậy. Hai điều này được kết hợp và cách trình bày này là một lối tắt (giống như nói rằng các hành động cá nhân chỉ chiếm 25%: điều đó không đúng).
Emma Pattee dường như muốn đối đầu giữa dấu chân carbon và bóng khí hậu. “Để tìm ra mức độ ảnh hưởng thực sự của bạn đối với hành tinh, tôi mời bạn bỏ qua dấu chân carbon của mình. Hãy nhìn phía sau bạn, vào bóng của bạn“. Tại sao phải đối lập hai cách tiếp cận này? Điều đó phản tác dụng. Đây là hai cách tiếp cận hữu ích, mỗi cách có những ưu điểm và nhược điểm riêng, và điều quan trọng là phải nhận thức được những hạn chế của chúng.
“Đo lường mọi thứ ngoại trừ những gì thực sự quan trọng“.
Cũng sai khi nói rằng dấu chân carbon “đo lường mọi thứ ngoại trừ những gì thực sự quan trọng“. Hãy dành năm phút và làm bài kiểm tra: chẳng phải du lịch, thực phẩm, nhà ở và giải trí thực sự quan trọng sao? Hãy nói thêm rằng việc có ít hơn một con được trích dẫn là một trong năm hành động cá nhân quan trọng nhất. Chúng ta đã thấy rằng nó phức tạp hơn thế một chút. Tương tự đối với con số 2 tấn sẽ là mục tiêu dấu chân carbon. Một lần nữa, nó phức tạp hơn thế một chút, đặc biệt là đối với một người Mỹ!
Cuối cùng, ở Pháp, nếu một nhà khí hậu học bay đi làm, lượng khí thải sẽ được tính vào lượng khí thải của phòng thí nghiệm. Nếu phòng thí nghiệm này là công lập, lượng khí thải sẽ được chia sẻ bởi tất cả người Pháp (điều đó không có nghĩa là chúng không nên được giảm xuống!).
Những giới hạn và rủi ro của bóng khí hậu
Mặc dù khái niệm “bóng khí hậu” đang được các nhà khoa học tranh luận, nhưng nó chỉ là chủ đề của không có công trình nghiên cứu nào được đánh giá ngang hàng. Có lẽ sẽ rất thú vị nếu có người làm việc về các tính toán, nhưng ngay cả khi đó, không chắc chắn rằng chúng ta sẽ có bất cứ điều gì đáng tin cậy vào năm 2030, hoặc thậm chí 2050… tính hệ quả của khí thải đã là một khoảng trống lớn trong kế toán carbon hiện tại, vì vậy thật khó để tưởng tượng làm thế nào chúng ta có thể tính toán chính xác bóng khí hậu.
Giống như Emma Pattee, khái niệm dấu chân carbon thường được trình bày như một công cụ chuyển hướng trách nhiệm về biến đổi khí hậu sang các cá nhân, trong khi bóng khí hậu tránh được cạm bẫy này. Một lần nữa, hãy mô phỏng dấu chân carbon của bạn, lưu ý rằng người Pháp cần phải giảm từ mức trung bình 10 tấn CO2 tương đương xuống dưới 2 tấn. Điều này là không thể nếu không có sự thay đổi về cấu trúc và sự thay đổi căn bản trong cách tiếp cận tiêu dùng của nền kinh tế ngày nay.
Cuối cùng, cần phải nói rằng bóng khí hậu không nên được sử dụng để “bù đắp” cho các hành động khác nhau mà bạn có thể thực hiện. Chỉ vì bạn là một nhà khí hậu học làm việc quanh năm để chống lại biến đổi khí hậu không có nghĩa là bạn có thể bay hai tháng một lần để đổi lại.
Hãy tưởng tượng nếu mọi người đều có logic này và bắt đầu tìm ra những lời bào chữa để duy trì lối sống không bền vững của họ. Người sáng lập Bon Pote có thể chi trả 2-3 chuyến bay khứ hồi đến Dubai, vì độc giả đã nói với anh ấy rằng họ đã đi nghỉ ở châu Âu bằng tàu hỏa thay vì đến New Zealand?
Trong khi bạn đang nói về chủ đề này…
Bóng khí hậu có thể là một cơ hội để khởi động các cuộc thảo luận thú vị về trách nhiệm đối với biến đổi khí hậu và các giải pháp để đạt được mức độ trung hòa carbon. Nó không đối lập với dấu chân carbon, mà nên được xem là một khái niệm bổ sung. Điều chắc chắn là cách tiếp cận định lượng có những giới hạn của nó và bóng khí hậu cung cấp một câu trả lời một phần.
Hãy tưởng tượng một chuyến đi của một nhà cổ khí hậu học nổi tiếng như Valérie Masson-Delmotte đến New York để tham dự một hội nghị về khí hậu. Làm thế nào chúng ta có thể chắc chắn rằng sự can thiệp này sẽ dẫn đến việc tránh được khí thải? Bài nói chuyện này có thể được thực hiện bằng video hoặc bởi một nhà khí hậu học người Mỹ khác không? Khán giả đã bị thuyết phục hay đó là một người mới và một số người sẽ nhận “một cái tát khí hậu” giống như một số thành viên của Công ước Công dân về Khí hậu sau bài phát biểu điêu luyện của Valérie Masson Delmotte?
Cuối cùng, nói về dấu chân carbon, dấu chân vật chất hoặc bóng khí hậu đều có lợi. Nếu các cuộc tranh luận xoay quanh chủ đề này nhiều hơn một chút và ít hơn một chút về sự ngu ngốc mới nhất của Cyril Hanouna trên TPMP, chúng ta sẽ tiến một bước dài.
