Tùy bút là một thể loại văn xuôi trữ tình, thuộc nhóm ký văn học, nổi bật với tính chất ghi chép tự do, phóng khoáng về con người, sự vật, hiện tượng trong đời sống. Khác với các thể ký khác như phóng sự hay bút ký thường tập trung vào tính xác thực của thông tin, tùy bút chú trọng hơn vào việc thể hiện cảm xúc, suy tư, và cái nhìn chủ quan, độc đáo của người viết. Tùy bút giống như một trang nhật ký mở rộng, nơi tác giả tự do bày tỏ những rung động tinh tế trước thế giới xung quanh, từ vẻ đẹp của thiên nhiên, những khoảnh khắc đời thường, đến những vấn đề xã hội, triết lý nhân sinh.
Điểm đặc trưng dễ nhận thấy của tùy bút là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tự sự, miêu tả và biểu cảm. Người viết tùy bút không bị gò bó bởi cốt truyện chặt chẽ hay nhân vật phức tạp. Họ có thể bắt đầu từ một kỷ niệm, một ấn tượng, một suy nghĩ chợt đến, rồi từ đó mở rộng ra, liên tưởng, phân tích, bình luận một cách tự nhiên, linh hoạt. Ngòi bút tùy bút uyển chuyển, mềm mại, có khả năng đi sâu vào thế giới nội tâm, khám phá những góc khuất của tâm hồn con người, đồng thời cũng có thể bao quát những bức tranh rộng lớn của cuộc sống.
Ngôn ngữ trong tùy bút thường mang đậm dấu ấn cá nhân, giàu hình ảnh và nhạc điệu. Tác giả tùy bút thường sử dụng lối viết tự nhiên, gần gũi như lời tâm tình, thủ thỉ với độc giả. Giọng văn có thể biến hóa đa dạng, khi thì nhẹ nhàng, sâu lắng, khi thì mạnh mẽ, suy tư, tùy thuộc vào cảm xúc và chủ đề mà người viết muốn thể hiện. Chính nhờ sự đa dạng và linh hoạt trong hình thức và nội dung, tùy bút trở thành một thể loại văn học được yêu thích, phù hợp để thể hiện những cảm xúc, suy nghĩ cá nhân một cách chân thực và tinh tế.
Trong văn học Việt Nam, tùy bút đã có một lịch sử phát triển lâu dài và đóng góp nhiều tác phẩm giá trị. Từ những tùy bút mang đậm chất trữ tình, lãng mạn của các nhà văn thời kỳ Thơ mới, đến những tùy bút giàu tính triết lý, suy tư về cuộc đời của các tác giả đương đại, tùy bút luôn khẳng định được vị thế là một thể loại văn học độc đáo, có sức sống bền bỉ trong lòng độc giả.
