Kỹ năng tư duy bao gồm lý thuyết, dự đoán, đánh giá, gọi lại trí nhớ và tổ chức suy nghĩ. Chúng là thứ mà ai cũng có nhưng không phải ai cũng biết cách sử dụng chúng một cách hiệu quả. Đó là những gì chúng ta sử dụng khi giải quyết vấn đề, đưa ra quyết định, tổ chức sự kiện hoặc xử lý thông tin.
Tư duy khác với các giác quan bởi vì nó phản ánh những thuộc tính bên trong, bản chất của các mối liên hệ có tính quy luật của sự vật, hiện tượng. Đó là một quá trình gián tiếp và khái quát, nảy sinh dựa trên hoạt động thực tế và vượt ra ngoài giới hạn của nhận thức cảm tính. Quá trình này bao gồm nhiều giai đoạn, bắt đầu từ khi cá nhân gặp phải một vấn đề và nhận thức về nó, cho đến khi tìm ra cách giải quyết vấn đề. Các giai đoạn này bao gồm: tiếp nhận vấn đề, xuất hiện và sàng lọc các phương án giải quyết, cuối cùng là thực hiện nhiệm vụ tư duy.
Tư duy có thể được phát triển và rèn luyện thông qua việc học hỏi, thực hành và trải nghiệm. Việc rèn luyện tư duy có thể giúp chúng ta trở nên linh hoạt hơn trong việc đối mặt với các tình huống phức tạp, đưa ra quyết định chính xác hơn và tạo ra giải pháp sáng tạo.
Đặc điểm của Tư Duy
Tính có Vấn Đề
Tư duy chỉ xuất hiện khi con người gặp phải tình huống có vấn đề, nghĩa là khi nhu cầu của con người không được đáp ứng hoặc gặp khó khăn, trở ngại trong quá trình hoạt động.
Tuy nhiên, không phải mọi tình huống “có vấn đề” đều đủ để kích thích hoạt động tư duy. Để tư duy được kích thích, cá nhân cần nhận thức đầy đủ về tình huống có vấn đề và chuyển nó thành một nhiệm vụ tư duy. Điều này đòi hỏi cá nhân nhận biết được những thứ mình đã biết, những thứ còn chưa biết, và có mong muốn tìm ra câu trả lời. Tư duy chỉ phát triển khi dựa trên cơ sở này. Tính “có vấn đề” là đặc trưng cơ bản và quan trọng nhất trong quá trình tư duy. Nếu không có tình huống có vấn đề, quá trình tư duy sẽ không thể hình thành và phát triển.
Ví dụ: Bạn là một nhân viên marketing mạng truyền thông xã hội cho một công ty bán lẻ thời trang. Mới đây, doanh thu bán hàng online của công ty có dấu hiệu sụt giảm. Nhiệm vụ của bạn là tìm ra nguyên nhân dẫn đến sự sụt giảm này và đề xuất giải pháp cải thiện. Để giải quyết vấn đề này, bạn cần vận dụng tư duy phân tích, logic và sáng tạo.
Tư duy có tính Gián tiếp
Tư duy không phản ánh trực tiếp hiện thực thông qua các giác quan mà qua các hình ảnh, khái niệm, biểu tượng.
Tính gián tiếp của tư duy được thể hiện đặc trưng nhất là thông qua việc con người sử dụng ngôn ngữ. Ngôn ngữ cho phép mỗi cá nhân áp dụng kiến thức và kinh nghiệm vào quá trình tư duy, như quy tắc, khái niệm, công thức, quy luật, từ đó giúp nhận biết và hiểu rõ hơn về bản chất của các sự vật, hiện tượng. Ngoài ra, tính gián tiếp của tư duy còn thể hiện qua việc con người sử dụng công cụ và máy móc để nhận thức về đối tượng mà không cần tiếp xúc trực tiếp với chúng.
Nhờ tính gián tiếp này, tư duy con người mở rộng khả năng nhận thức mà không gặp hạn chế, có thể tạo ra những phán đoán mang tính khoa học về cả quá khứ và tương lai của các sự vật, hiện tượng.
Ví dụ: Bạn là một nhân viên marketing, được giao nhiệm vụ phát triển chiến lược marketing tổng thể cho một sản phẩm mới. Để hoàn thành nhiệm vụ này, bạn cần tư duy chiến lược, phân tích thị trường, khách hàng mục tiêu và đối thủ cạnh tranh.
Tính Trừu Tượng và Khái Quát
Tính trừu tượng của tư duy cho phép chúng ta tách ra những yếu tố quan trọng và loại bỏ những yếu tố không cần thiết, trong khi khái quát cho phép chúng ta tổng hợp tri thức từ các đối tượng khác nhau dựa trên những thuộc tính và đặc điểm chung.
Với tính trừu tượng, chúng ta có khả năng tách biệt những yếu tố không quan trọng và tập trung vào những điểm quan trọng nhất của vấn đề, sự vật hay hiện tượng. Điều này giúp có cái nhìn sáng tạo và đa dạng về các khía cạnh của vấn đề, từ đó có thể tiến hành khái quát để tạo ra một mô hình hoặc ý thức chung về nhóm các đối tượng dựa trên các thuộc tính tương tự.
Có tính trừu tượng và khái quát trong tư duy không chỉ giúp chúng ta giải quyết các vấn đề hiện tại một cách hiệu quả, mà còn mở ra khả năng giải quyết các vấn đề trong tương lai.
Ví dụ: Khi lập kế hoạch marketing cho một sản phẩm, bạn cần xác định mục tiêu tổng quát (như tăng doanh số, tăng nhận diện thương hiệu) và các chiến lược chung để đạt được mục tiêu đó.
Tư duy gắn liền với Ngôn ngữ
Ngôn ngữ đóng một vai trò không thể thiếu trong quá trình biểu đạt kết quả của tư duy. Nó là công cụ quan trọng để chúng ta có thể truyền đạt những dự đoán, khái niệm và ý tưởng về các sự vật, sự việc. Ngôn ngữ hiện tại mà chúng ta sử dụng đã trải qua quá trình phát triển dài trong lịch sử nhân loại, là kết quả của sự phát triển của tư duy con người.
Nếu không có tư duy, không có khả năng suy nghĩ, thì ngôn ngữ không thể tồn tại. Tương tự, nếu không có ngôn ngữ, quá trình tư duy cũng không thể được biểu hiện và truyền đạt.
Ví dụ: Khi viết bài quảng cáo cho một sản phẩm, bạn cần sử dụng ngôn ngữ một cách khéo léo để truyền tải thông điệp đến khách hàng mục tiêu, thuyết phục họ mua sản phẩm.
Các Loại Hình Tư Duy Phổ Biến
Có rất nhiều loại hình tư duy khác nhau, mỗi loại đều có vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề và ra quyết định. Một số loại hình tư duy phổ biến bao gồm: tư duy logic, tư duy sáng tạo, tư duy phản biện, tư duy hệ thống, tư duy chiến lược, tư duy thiết kế và tư duy tính toán. Mỗi loại hình tư duy này đều có những đặc điểm và ứng dụng riêng biệt. Việc hiểu rõ và phát triển các loại hình tư duy này sẽ giúp chúng ta nâng cao khả năng giải quyết vấn đề, ra quyết định và thành công trong cuộc sống.
Tầm Quan Trọng của Tư Duy
Kỹ năng tư duy rất quan trọng ở mọi cấp độ nghề nghiệp trong mọi ngành. Những cá nhân có kỹ năng tư duy tốt có thể làm việc tốt với người khác và làm việc độc lập để giải quyết các vấn đề, chẳng hạn như vấn đề tài chính, vấn đề quản lý và quy trình thiếu hiệu quả. Vì lý do này, các công ty đánh giá cao và ưu tiên những ứng viên thể hiện kỹ năng tư duy tốt.
Tư duy giúp con người nhận thức thế giới, định hướng hành động, giải quyết vấn đề, thúc đẩy sự sáng tạo và nâng cao chất lượng cuộc sống. Nó là nền tảng cho sự phát triển cá nhân và xã hội.
Làm thế nào để Phát Triển Tư Duy?
Phát triển tư duy là một quá trình cần sự kiên trì và nỗ lực. Có nhiều phương pháp để phát triển tư duy, bao gồm: đọc sách, học hỏi từ kinh nghiệm, rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề, thực hành tư duy phản biện, tham gia các hoạt động sáng tạo, trau dồi kiến thức mới, và luôn đặt câu hỏi.
