Trong lĩnh vực phát triển phần mềm, kiến thức là vô tận và luôn đổi mới. Để trở thành một nhà phát triển giỏi, việc học hỏi và cập nhật kiến thức liên tục là điều không thể thiếu. Tuy nhiên, giữa vô vàn kiến thức, đâu là những điều cốt lõi, quan trọng nhất mà chúng ta nên tập trung?
Có ba dạng kiến thức nền tảng mà mọi lập trình viên cần trang bị:
- Kiến thức nền tảng về khoa học máy tính, kiến trúc phần mềm và hệ thống. Đây là gốc rễ để hiểu sâu và xây dựng các ứng dụng phức tạp.
- Kiến thức về ngôn ngữ lập trình và công nghệ. Đây là công cụ để biến ý tưởng thành hiện thực, phục vụ trực tiếp cho công việc hàng ngày.
- Best practices (thông lệ tốt nhất). Đây là những kinh nghiệm quý báu được đúc kết từ thực tế, từ những người đi trước, giúp chúng ta đi nhanh và hiệu quả hơn. Trường học có thể không dạy bạn điều này một cách bài bản.
Bài viết này sẽ tập trung khám phá best practices, cách học hỏi và những lợi ích mà chúng mang lại cho sự nghiệp lập trình của bạn.
Best Practices – “Kim chỉ nam” trong lập trình
“Best practices” là khái niệm không có từ dịch chính xác trong tiếng Việt, nhưng chúng ta có thể hiểu đơn giản là “những cách làm tốt nhất” hoặc “thông lệ tốt nhất”. Đây là tập hợp các phương pháp, kỹ thuật đã được kiểm chứng qua thời gian, mang lại hiệu quả cao và được cộng đồng công nhận rộng rãi.
Best practices không phải là lý thuyết suông mà là kết quả của quá trình thử nghiệm, sai sót và đúc kết kinh nghiệm từ vô số dự án thực tế. Trong ngành phần mềm, best practices tồn tại ở mọi khía cạnh, từ cách viết code, thiết kế kiến trúc hệ thống cho đến quy trình làm việc nhóm.
Một số ví dụ điển hình về best practices trong lập trình:
- Viết code dễ đọc (Clean Code): Thời gian lập trình viên dành để đọc code thường nhiều hơn viết code. Code dễ đọc giúp tiết kiệm thời gian sửa lỗi, bảo trì và nâng cấp sau này.
- Quy ước coding (Coding Convention): Trong một dự án, việc toàn bộ nhóm tuân thủ một quy ước coding thống nhất (ví dụ: cách đặt tên biến, hàm, sử dụng tab hay space) giúp code trở nên mạch lạc, dễ hiểu và đồng bộ.
- Tái sử dụng thư viện (Do Not Reinvent The Wheel): Thay vì tự viết lại những chức năng đã có sẵn, việc sử dụng thư viện, framework giúp bạn tiết kiệm thời gian, công sức và hạn chế lỗi phát sinh.
Vì sao Best Practices quan trọng?
Best practices không chỉ là những lời khuyên sáo rỗng, mà chúng chứa đựng kinh nghiệm xương máu của những người đi trước. Phía sau mỗi best practice là những bài học đắt giá từ các dự án thất bại, những giờ phút đau đầu gỡ lỗi.
Hãy hình dung:
- Đằng sau Clean Code là nỗi khổ sở của những lập trình viên phải vật lộn với mớ code khó hiểu như “mì spaghetti”.
- Đằng sau Coding Convention là những dự án hỗn loạn, mỗi người viết code một kiểu, gây khó khăn trong việc phối hợp và bảo trì.
- Đằng sau “Do Not Reinvent The Wheel” là những dự án “chết yểu” vì lập trình viên mất quá nhiều thời gian xây dựng lại những thứ đã có sẵn.
Học hỏi và áp dụng best practices giúp bạn tránh lặp lại những sai lầm mà người khác đã mắc phải. Đối với những người mới vào nghề, đây là con đường nhanh nhất và hiệu quả nhất để tích lũy kinh nghiệm thực tế.
Chưa dừng lại ở đó, việc tuân thủ best practices còn rèn luyện cho bạn những thói quen tốt trong sự nghiệp lập trình lâu dài.
Học Best Practices ở đâu?
Nguồn tài nguyên về best practices trong lập trình rất phong phú và dễ dàng tiếp cận. Bạn có thể tìm kiếm thông tin từ nhiều kênh khác nhau:
- Sách và blog chuyên ngành: Có rất nhiều cuốn sách kinh điển và blog uy tín chia sẻ về best practices trong từng lĩnh vực cụ thể (ví dụ: Clean Code, Refactoring, Design Patterns…).
- Cộng đồng lập trình: Tham gia các diễn đàn, nhóm mạng xã hội, sự kiện công nghệ là cơ hội tuyệt vời để học hỏi kinh nghiệm từ đồng nghiệp, chuyên gia.
- Tài liệu chính thức của công nghệ: Các ngôn ngữ lập trình, framework thường có tài liệu hướng dẫn về best practices khi sử dụng công nghệ đó.
Tuy nhiên, chỉ đọc và tìm hiểu thôi là chưa đủ. Cách tốt nhất để thực sự hiểu và ghi nhớ best practices là áp dụng chúng vào công việc hàng ngày.
- Tìm hiểu về Test-Driven Development (TDD)? Hãy thử viết unit test cho code của bạn.
- Học về Continuous Integration (CI)? Hãy cài đặt Jenkins, Travis CI… cho dự án đang làm.
- Đọc xong Clean Code? Hãy xem lại code của mình và sửa cho “clean” hơn.
Hãy nhớ rằng, thực hành luôn là chìa khóa để biến kiến thức thành kỹ năng thực thụ!
Hiểu sâu sắc, đừng học vẹt
Best practices là những “cách làm tốt nhất” trong đa số trường hợp, nhưng không phải là “công thức” vạn năng. Không phải lúc nào cũng có thể và nên áp dụng một cách máy móc.
Ở giai đoạn đầu, việc học và làm theo best practices giúp bạn có nền tảng vững chắc. Nhưng khi đã có kinh nghiệm, hãy tìm hiểu sâu hơn về bản chất của chúng.
Đừng chỉ làm theo một cách mù quáng, hãy hiểu rõ nguyên lý đằng sau, vấn đề mà best practice đó giải quyết và tại sao nó lại hiệu quả.
Ví dụ:
- Continuous Integration (CI) giúp đảm bảo code luôn trong trạng thái có thể build và tích hợp liên tục, phát hiện lỗi sớm.
- Dependency Injection (DI) giảm sự phụ thuộc giữa các thành phần, giúp code dễ dàng thay đổi và kiểm thử.
- “Do Not Reinvent The Wheel” là tốt, nhưng không phải lúc nào cũng đúng. Khi thư viện sẵn có không đáp ứng nhu cầu, hoặc bạn muốn học hỏi, tùy biến, việc tự xây dựng lại cũng rất giá trị.
Lời kết
Khác với kiến thức nền tảng, best practices thường xuyên thay đổi theo sự phát triển của công nghệ.
Vài thập kỷ trước, best practice có thể là tối ưu hóa code cho hiệu năng máy tính. Ngày nay, hiệu năng vẫn quan trọng, nhưng khả năng bảo trì, mở rộng lại được ưu tiên hơn.
Vì vậy, là một lập trình viên, chúng ta cần liên tục học hỏi, cập nhật những best practices mới để luôn tiến bộ và đáp ứng được yêu cầu của công việc.
Nếu bạn đã có kinh nghiệm làm việc, hãy chia sẻ những bài học xương máu, những best practices mà bạn đã rút ra được ở phần bình luận bên dưới nhé!
