Difterie is een acute infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Corynebacterium diphtheriae. De ziekte kenmerkt zich door de vorming van een vals membraan (pseudomembraan) in de keel, neus, strottenhoofd en amandelen. Difterie kan ook de huid en andere slijmvliezen aantasten, zoals de ogen, oren en geslachtsdelen.
Het is zowel een infectie- als een vergiftigingsziekte. De ernstige gevolgen van difterie worden voornamelijk veroorzaakt door de toxines die de bacterie produceert. De bacterie is een grampositieve, aerobe staafbacterie die alleen toxines produceert wanneer deze geïnfecteerd is met een Corynebacterium dat het toxine-gen draagt.
Difterie werd voor het eerst beschreven door Hippocrates, de “vader van de geneeskunde”, in de vijfde eeuw voor Christus. Medische documenten beschrijven ook de verwoestende gevolgen van de ziekte in het oude Syrië en Egypte. Ernstige uitbraken begonnen na 1700. In 1883-1884 werd de bacterie die de ziekte veroorzaakt, ontdekt.
Begin 1900 begonnen wetenschappers te experimenteren met preventie door toxines en antitoxines te combineren. Een antitoxine tegen difterie werd ontwikkeld in de vroege jaren 1920, maar werd pas in de vroege jaren 1930 op grote schaal gebruikt. Vanaf 1940 werd het antitoxine vaker gebruikt, in combinatie met tetanus antitoxine en het kinkhoestvaccin.
In de jaren tachtig van de twintigste eeuw waren er uitbraken van difterie in landen als Rusland en Oekraïne als gevolg van een onderbreking van de vaccinatieprogramma’s. In 1994 waren er meer dan 39.000 difteriepatiënten in Rusland, waarvan 1.100 overleden.
In Vietnam waren er in 1983 bijna 3.500 gevallen van difterie. Dankzij vaccinatie daalde het aantal gevallen daarna snel. Volgens het Ministerie van Volksgezondheid is het aantal difteriegevallen in Vietnam sinds 1984 gestaag gedaald, parallel met de toename van het aantal kinderen dat is gevaccineerd tegen difterie, kinkhoest en tetanus (DKT).
De incidentie van difterie in Vietnam is gedaald van 3,95 per 100.000 inwoners in 1985 tot 0,14 per 100.000 inwoners in 2000. Tussen 2004 en 2019 schommelde het aantal gevallen tussen de 10 en 50 per jaar. Sinds 2020 is het aantal difteriegevallen echter weer toegenomen, met 226 gevallen in dezelfde periode. Begin juli 2024 werd in Vietnam een sterfgeval door difterie gemeld.
De meeste difteriegevallen in Vietnam worden geregistreerd in de maanden augustus, september en oktober.
Difterie wordt veroorzaakt door de bacterie Corynebacterium diphtheriae, die behoort tot de familie Corynebacteriaceae. Er zijn vier typen van deze bacterie: gravis, intermedius, mitis en belfanti. Alle vier de typen kunnen toxines produceren en ernstige ziekte veroorzaken.
De bacterie is zeer resistent in de buitenomgeving en kan kou en droogte overleven. Omgeven door slijm kan de bacterie enkele dagen, of zelfs weken, op objecten overleven. De difteriebacterie is ook gevoelig voor fysische en chemische factoren. In zonlicht sterft de bacterie binnen enkele uren. Bij een temperatuur van 58 graden Celsius overleeft de bacterie 10 minuten, in 1% fenol en 60% alcohol 1 minuut.
Hoewel er een vaccin tegen difterie bestaat, worden er wereldwijd en in Vietnam nog steeds gevallen van difterie gemeld. De belangrijkste reden hiervoor is dat niet alle kinderen volledig gevaccineerd zijn.
Het difterievaccin moet worden toegediend tussen de 0 en 2 jaar oud, met latere boosters. Veel kinderen krijgen echter alleen de eerste twee vaccinaties en krijgen geen boosters als ze ouder worden. Hierdoor nemen de antistoffen in het lichaam af, wat het risico op difterie vergroot.
Er zijn twee vormen van difterie: respiratoire difterie en cutane difterie.
- Respiratoire difterie: Dit is de meest voorkomende vorm van difterie (40-70% van de gevallen) en tast de neus, keel, amandelen en het strottenhoofd aan. De symptomen variëren afhankelijk van de locatie van de infectie.
- Cutane difterie en difterie van andere slijmvliezen: Deze vorm is zeldzamer dan respiratoire difterie. Cutane difterie veroorzaakt huidinfecties en zweren. De huidwonden kunnen blijvende littekens achterlaten.
De incubatietijd van difterie varieert van 1 tot 10 dagen, meestal 2 tot 5 dagen na blootstelling aan de bacterie. De besmette persoon kan de bacterie al verspreiden vanaf het begin van de ziekte, of zelfs al aan het einde van de incubatietijd.
Bij onbehandelde patiënten kan de bacterie 2 tot 6 weken na de infectie in de lichaamsvloeistoffen aanwezig zijn en organen beschadigen.
Er zijn drie belangrijke besmettingsbronnen voor difterie:
- Druppelinfectie: Difterie wordt meestal verspreid via druppeltjes in de lucht na hoesten, niezen of spugen door een besmet persoon.
- Contact met besmette voorwerpen: De bacterie kan dagenlang in de lucht en op oppervlakken overleven. Contact met besmette voorwerpen, vooral persoonlijke bezittingen van de patiënt, verhoogt het risico op difterie.
- Contact met wondvocht: Bij cutane difterie kan de ziekte worden verspreid via contact met geïnfecteerde wonden of zweren.
De difteriebacterie is zeer besmettelijk. De besmettelijkheid duurt meestal 2 tot 4 weken, maar zelden langer. Na het starten van een behandeling met antibiotica is de patiënt meestal binnen 48 uur niet meer besmettelijk.
Personen die geïnfecteerd zijn met de difteriebacterie maar geen symptomen vertonen, kunnen de ziekte nog steeds verspreiden. Onvoldoende ziektebestrijding en het niet naleven van preventieve maatregelen verhogen het risico op uitbraken.
Volgens de WHO kan iedereen die niet immuun is (niet of onvolledig gevaccineerd) difterie krijgen. Sommige groepen lopen een hoger risico:
- Mensen met nauw contact met patiënten: Nauw contact met een difteriepatiënt verhoogt het risico op besmetting. Dit zijn vaak familieleden, mensen die in een gesloten omgeving met de patiënt leven (vrienden, klasgenoten, collega’s) en zorgverleners.
- Reizigers naar endemische gebieden: Reizigers naar gebieden waar difterie voorkomt, lopen een hoger risico op besmetting.
- Mensen met een verzwakt immuunsysteem: Mensen met een verzwakt immuunsysteem (mensen met een aangeboren immuundeficiëntie, kinderen jonger dan 6 maanden, ouderen, drugsverslaafden, transplantatiepatiënten, mensen met chronische ziekten) zijn vatbaarder voor difterie en hebben een hogere kans op herinfectie (2-5%).
- Mensen die in onhygiënische omstandigheden leven: Mensen die in overvolle, onhygiënische omstandigheden leven, lopen een hoger risico op difterie omdat de bacterie op oppervlakken in de leefomgeving kan overleven.
De symptomen van difterie variëren afhankelijk van de locatie van de infectie:
- Difterie van de neus: Loopneus met slijm en soms bloed, wit membraan op het neustussenschot. Deze vorm is meestal mild omdat de toxines minder gemakkelijk in het bloed terechtkomen.
- Difterie van de keel en amandelen: Vermoeidheid, keelpijn, verminderde eetlust, lichte koorts. Na 2-3 dagen ontstaat necrose, met de vorming van een wit-blauw, taai en vastzittend pseudomembraan op de amandelen, dat zich kan uitbreiden naar de keel. In sommige gevallen kan zwelling optreden onder de kaak en in de nek, wat ademhalingsproblemen kan veroorzaken, vooral bij kinderen. Bij ernstige vergiftiging kan de patiënt bleek, blauwachtig, zweterig en comateus worden. Zonder behandeling kan de patiënt binnen 6 tot 10 dagen overlijden.
- Laryngeale difterie: Dit is een snel progressieve en gevaarlijke vorm. De patiënt heeft lichte koorts, heesheid, hoest en een pseudomembraan in het strottenhoofd of dat zich vanuit de keel naar beneden verspreidt. Zonder snelle behandeling kan het pseudomembraan de luchtwegen blokkeren, wat leidt tot ademhalingsfalen en snelle dood.
Naast de bovengenoemde locaties kan de bacterie ook op andere plaatsen infecties veroorzaken, maar deze gevallen zijn zeldzaam en mild.
Difterie is een gevaarlijke ziekte die ernstige complicaties en zelfs de dood kan veroorzaken. Het kan ook leiden tot uitbraken in gemeenschappen met lage vaccinatiegraad. Onbehandelde difterie heeft een hoge mortaliteit.
De mortaliteit ligt tussen de 5% en 10%, maar kan oplopen tot 20% bij kinderen jonger dan 5 jaar en volwassenen ouder dan 40 jaar. De mortaliteit bij ongevaccineerde en onbehandelde patiënten is ongeveer 30%.
De mortaliteit bij zwangere vrouwen is ongeveer 50%. Twee derde van de overlevenden kan een miskraam of vroeggeboorte krijgen.
Mogelijke complicaties van difterie zijn:
- Luchtwegobstructie: Het dikke membraan in de keel kan de luchtwegen blokkeren, wat leidt tot ademhalingsproblemen en in ernstige gevallen tot de dood.
- Myocarditis: Difterietoxine kan de hartspier beschadigen, wat leidt tot myocarditis, hartritmestoornissen, hartfalen en plotselinge dood.
- Neurologische complicaties: In zeldzame gevallen kan difterietoxine de zenuwen aantasten, wat leidt tot verlamming of andere neurologische schade.
- Sepsis: De difteriebacterie kan zich via het bloed verspreiden, wat leidt tot sepsis (bloedvergiftiging), multi-orgaanfalen en septische shock.
- Huidzweren: Cutane difterie veroorzaakt huidzweren. Deze complicatie is meestal minder ernstig, hoewel de wonden langzaam genezen.
- Overlijden: Onbehandelde difterie kan leiden tot de dood, vooral bij jonge kinderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Bij verdenking van difterie of contact met een patiënt, neem dan onmiddellijk contact op met een arts. Er wordt een keeluitstrijkje afgenomen om te testen op de difteriebacterie.
Voor de diagnose wordt een Gram-kleuring van het uitstrijkje gemaakt en onder een microscoop bekeken. De bacterie is grampositief en heeft verdikte uiteinden. Ook kan een Albert-kleuring worden gebruikt, waarbij de bacterie blauw kleurt.
De arts kan ook de bacterie kweken in een specifiek medium. Deze methode duurt echter langer voordat er resultaten zijn.
Difterie kan worden behandeld met medicijnen. Patiënten moeten worden behandeld in een ziekenhuis met expertise in de behandeling van difterie.
De behandeling bestaat meestal uit difterie antitoxine en antibiotica zoals erythromycine of penicilline. Het antitoxine voorkomt verdere schade door de toxines, terwijl de antibiotica de bacterie doden. Behandeling is het meest effectief in de vroege stadia van de ziekte en vermindert de besmettelijkheid en verbetert de prognose.
De arts zal ook de symptomen van de patiënt monitoren en ondersteunende maatregelen nemen. Bijvoorbeeld, patiënten met ademhalingsproblemen kunnen beademing nodig hebben.
Patiënten moeten tijdens de behandeling in isolatie verblijven, voldoende rusten, veel drinken, laat opblijven vermijden, stress vermijden en de voorgeschreven antibiotica innemen om ervoor te zorgen dat de difteriebacterie volledig uit het lichaam wordt verwijderd.
Na de behandeling moet de patiënt opnieuw worden getest om te controleren of de bacterie volledig is verdwenen. Na twee negatieve testresultaten met een tussenpoos van 24 uur, wordt de patiënt als genezen beschouwd.
Preventie van difterie omvat vaccinatie en andere preventieve maatregelen.
1. Vaccinatie:
Difterie kan effectief worden voorkomen door vaccinatie. De WHO adviseert in totaal zes doses van het difterievaccin, beginnend op de leeftijd van 6 weken tot in de adolescentie, om langdurige bescherming tegen difterie te garanderen.
2. Andere preventieve maatregelen:
Mensen die nauw contact hebben gehad met een difteriepatiënt, kunnen antibiotica krijgen om het risico op besmetting te voorkomen.
Goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen met zeep en water, het bedekken van mond en neus bij hoesten of niezen, en het vermijden van nauw contact met mensen met een luchtweginfectie, zijn belangrijk.
Voldoende rust, een gezonde voeding en lichaamsbeweging versterken het immuunsysteem en verminderen het risico op difterie. Deze maatregelen kunnen de verspreiding van difterie helpen verminderen.
Difterie is een zeer besmettelijke ziekte met gevaarlijke complicaties en een hoge mortaliteit. Zowel kinderen als volwassenen moeten volledig gevaccineerd zijn en bij symptomen onmiddellijk medische hulp zoeken om ernstige gevolgen te voorkomen.
