Trong bối cảnh tình hình thế giới có nhiều biến động, đặc biệt là xung đột Nga – Ukraine, cụm từ “NATO” liên tục xuất hiện trên các phương tiện truyền thông. Vậy Nato Là Gì? Tổ chức này đóng vai trò như thế nào trong việc duy trì an ninh toàn cầu? Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về NATO, từ lịch sử hình thành, mục tiêu hoạt động, các quốc gia thành viên, đến vai trò của NATO trong các vấn đề quốc tế hiện nay.
NATO, hay Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (North Atlantic Treaty Organization), là một liên minh quân sự được thành lập vào năm 1949. Mục đích ban đầu của NATO là đối phó với mối đe dọa từ Liên Xô và các nước cộng sản Đông Âu sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương được ký kết tại Washington D.C., đánh dấu sự ra đời của một liên minh phòng thủ tập thể mạnh mẽ.
Các thành viên sáng lập NATO bao gồm 12 quốc gia: Bỉ, Canada, Đan Mạch, Pháp, Iceland, Ý, Luxembourg, Hà Lan, Na Uy, Bồ Đào Nha, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Nguyên tắc cốt lõi của NATO là phòng thủ tập thể, được thể hiện rõ trong Điều 5 của hiệp ước. Điều này có nghĩa là một cuộc tấn công vũ trang chống lại một hoặc nhiều thành viên sẽ được coi là một cuộc tấn công chống lại tất cả các thành viên. Các quốc gia thành viên cam kết hỗ trợ lẫn nhau để duy trì an ninh và hòa bình trong khu vực Bắc Đại Tây Dương.
Mặc dù NATO không có quân đội thường trực riêng, nhưng tổ chức này cho phép các quốc gia thành viên phối hợp các chiến dịch quân sự chung để đối phó với các tình huống khủng hoảng. NATO đã từng can thiệp vào cuộc chiến ở Nam Tư cũ từ năm 1992 đến 2004 dưới sự ủy thác của Liên Hợp Quốc, thể hiện vai trò của mình trong việc duy trì ổn định khu vực và ngăn chặn xung đột lan rộng. Liên minh cũng thường xuyên tổ chức các cuộc tập trận quân sự chung để tăng cường khả năng phối hợp và sẵn sàng chiến đấu của lực lượng các nước thành viên.
Hiện nay, số lượng thành viên NATO đã tăng lên 32 quốc gia, trải dài khắp châu Âu và Bắc Mỹ. Danh sách các quốc gia thành viên NATO bao gồm: Bỉ, Canada, Đan Mạch, Pháp, Iceland, Ý, Luxembourg, Hà Lan, Na Uy, Bồ Đào Nha, Vương quốc Anh, Hoa Kỳ, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, Đức, Tây Ban Nha, Séc, Hungary, Ba Lan, Bulgaria, Estonia, Latvia, Lithuania, Romania, Slovakia, Slovenia, Albania, Croatia, Montenegro, Bắc Macedonia, Phần Lan và Thụy Điển.
Sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, NATO đã mở rộng về phía Đông, kết nạp thêm nhiều quốc gia thuộc khối Đông Âu trước đây. Việc Phần Lan, quốc gia có chung đường biên giới dài với Nga, và Thụy Điển gia nhập NATO vào năm 2023 và 2024 đánh dấu một sự thay đổi lớn trong cục diện an ninh châu Âu, đặc biệt là trong bối cảnh căng thẳng với Nga gia tăng. Cả Phần Lan và Thụy Điển đều từ bỏ chính sách trung lập truyền thống để tìm kiếm sự bảo đảm an ninh từ NATO sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine.
Ukraine, Bosnia và Herzegovina, và Georgia hiện đang là các quốc gia bày tỏ mong muốn gia nhập NATO. Tuy nhiên, quá trình gia nhập NATO đòi hỏi sự đồng thuận của tất cả các thành viên hiện tại và phải đáp ứng nhiều tiêu chuẩn về chính trị, kinh tế và quân sự. Đặc biệt, việc Ukraine có thể gia nhập NATO vẫn là một vấn đề gây tranh cãi và phức tạp, do sự phản đối mạnh mẽ từ phía Nga. Nga coi việc NATO mở rộng về phía Đông, đặc biệt là việc kết nạp Ukraine, là mối đe dọa trực tiếp đến an ninh quốc gia của mình.
Mặc dù NATO không trực tiếp can thiệp quân sự vào Ukraine để tránh đối đầu trực tiếp với Nga, nhưng các quốc gia thành viên NATO đã và đang cung cấp viện trợ quân sự đáng kể cho Ukraine. Viện trợ này bao gồm vũ khí, trang thiết bị quân sự, tài chính và huấn luyện binh sĩ, giúp Ukraine tăng cường khả năng phòng thủ và đối phó với Nga. Mỹ và các nước châu Âu như Anh, Đức, Pháp, Ba Lan, Hà Lan và nhiều quốc gia khác đã đóng góp hàng tỷ đô la cho Ukraine.
NATO cũng tăng cường sự hiện diện quân sự của mình ở các quốc gia thành viên gần Nga, đặc biệt là khu vực Đông Âu và Baltic, như một biện pháp răn đe và phòng ngừa. Số lượng quân đội NATO trong tình trạng báo động cao đã tăng lên đáng kể, cùng với việc triển khai thêm các nhóm tác chiến đa quốc gia. Các kế hoạch phòng thủ chi tiết cũng đã được thống nhất để đối phó với bất kỳ hành động gây hấn nào từ Nga.
Để duy trì sức mạnh và khả năng sẵn sàng chiến đấu, NATO yêu cầu các quốc gia thành viên chi ít nhất 2% GDP cho quốc phòng. Năm 2024, dự kiến có 23 quốc gia thành viên sẽ đạt được mục tiêu này, cho thấy sự gia tăng đáng kể trong chi tiêu quốc phòng của các nước NATO, đặc biệt là sau khi xung đột Nga – Ukraine bùng nổ. Mỹ hiện vẫn là quốc gia chi tiêu quốc phòng lớn nhất trong NATO, tiếp theo là các nước châu Âu có biên giới gần Nga.
Trong bối cảnh thế giới đầy biến động, NATO tiếp tục khẳng định vai trò là một liên minh quân sự quan trọng, đóng góp vào việc duy trì an ninh và ổn định toàn cầu. Tuy nhiên, NATO cũng đang đối mặt với nhiều thách thức mới, bao gồm sự trỗi dậy của các cường quốc mới, các mối đe dọa phi truyền thống như khủng bố và an ninh mạng, và sự phân hóa trong nội bộ liên minh về các vấn đề chính sách và chi tiêu quốc phòng.
