Mống Mắt Là Gì? Cấu Tạo, Chức Năng và Các Bệnh Liên Quan

Mống mắt, hay còn gọi là con ngươi hoặc tròng đen, là một bộ phận vô cùng quan trọng của mắt, đóng vai trò then chốt trong việc điều chỉnh lượng ánh sáng đi vào và quyết định màu sắc độc đáo của đôi mắt mỗi người. Tương tự như dấu vân tay, mống mắt mang đặc điểm sinh trắc học riêng biệt, không thể bị làm giả hay nhầm lẫn. Vậy, Mống Mắt Là Gì mà lại có cấu tạo đặc biệt và chức năng quan trọng đến vậy? Cấu tạo giải phẫu của mống mắt như thế nào? Chức năng và hoạt động của mống mắt ra sao? Những bệnh lý nào có thể ảnh hưởng đến mống mắt và cách chăm sóc mống mắt hiệu quả? Bài viết sau đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết và toàn diện để giải đáp những thắc mắc này.

Định Nghĩa Mống Mắt

Mống mắt (Iris) là phần có màu sắc của mắt, nằm giữa giác mạc và thủy tinh thể. Lỗ tròn nằm ở trung tâm mống mắt được gọi là đồng tử. Các cơ nhỏ li ti bên trong mống mắt có khả năng co giãn đồng tử, kiểm soát lượng ánh sáng đi vào bên trong mắt. Cơ chế này cho phép chúng ta nhìn rõ ràng trong cả môi trường ánh sáng mạnh và ánh sáng yếu.

Màu sắc mống mắt được quyết định bởi số lượng hạt sắc tố melanin. Lượng sắc tố melanin càng nhiều, màu mắt càng đậm (nâu, đen). Ngược lại, nếu lượng sắc tố ít, mắt sẽ có màu sáng hơn (xanh lam, xám, xanh lá cây). Lượng sắc tố này thường liên quan đến yếu tố di truyền, loại da và màu tóc của mỗi người. Điều đặc biệt là màu sắc mống mắt của mỗi người là duy nhất, tạo nên sự khác biệt và độc đáo. Cho đến nay, chưa có bất kỳ trường hợp nào ghi nhận hai người trên thế giới có mống mắt hoàn toàn giống nhau.

Chức Năng Quan Trọng Của Mống Mắt

Chức năng chính của mống mắt, phối hợp cùng đồng tử, là điều chỉnh lượng ánh sáng đi vào mắt. Chức năng này được điều khiển một cách tự động bởi não bộ. Các cơ trong mống mắt điều khiển sự co giãn của đồng tử:

• Khi ánh sáng yếu: Các cơ mống mắt giãn ra, làm đồng tử mở rộng, cho phép nhiều ánh sáng đi vào mắt, giúp nhìn rõ hơn trong điều kiện thiếu sáng.
• Khi ánh sáng mạnh: Các cơ mống mắt co lại, làm đồng tử thu nhỏ, hạn chế lượng ánh sáng đi vào mắt, bảo vệ võng mạc khỏi bị tổn thương do ánh sáng quá mạnh và giúp nhìn rõ hơn trong điều kiện ánh sáng chói.

Sự thay đổi kích thước đồng tử diễn ra liên tục và nhanh chóng, giúp mắt thích nghi với các điều kiện ánh sáng khác nhau. Ví dụ, khi bước từ trong nhà tối ra ngoài trời nắng, ban đầu bạn có thể cảm thấy chói mắt và khó nhìn, nhưng sau đó mắt sẽ tự điều chỉnh để nhìn rõ hơn. Đó chính là lúc mống mắt đang điều chỉnh đồng tử để kiểm soát lượng ánh sáng phù hợp.

Phản xạ ánh sáng đồng tử là một quá trình tự nhiên, diễn ra liên tục và không chịu sự kiểm soát ý thức của chúng ta. Tuy nhiên, một số người bẩm sinh không có mống mắt ở một hoặc cả hai mắt, một tình trạng di truyền gọi là aniridia. Trong trường hợp này, mắt vẫn có thể hoạt động, nhưng thị lực sẽ bị suy giảm đáng kể do không có cơ chế điều chỉnh ánh sáng hiệu quả.

Cấu Tạo Giải Phẫu Của Mống Mắt

Về mặt giải phẫu, mống mắt là một cấu trúc dạng cơ có màu, bao quanh đồng tử – lỗ nhỏ màu đen ở trung tâm. Mống mắt nằm ở phía trước thủy tinh thể và phía sau giác mạc. Cả mặt trước và mặt sau của mống mắt đều được bao phủ bởi một chất lỏng gọi là thủy dịch. Mắt liên tục sản xuất và tiêu hao thủy dịch để duy trì hình dạng, kích thước và áp lực bên trong nhãn cầu.

Cấu tạo mống mắt bao gồm hai lớp cơ trơn chính:

• Lớp mạch sợi stroma: Lớp nằm phía trên, chứa các tế bào sắc tố quyết định màu mắt.
• Lớp biểu mô sắc tố: Lớp nằm phía dưới, cũng chứa sắc tố và đóng vai trò quan trọng trong chức năng quang học của mắt.

Hai lớp cơ trơn này hoạt động đối lập nhau:

• Cơ vòng mống mắt: Là một cơ tròn, có tác dụng co đồng tử khi ánh sáng mạnh.
• Cơ放射状 mống mắt (cơ放射状, không có tên tiếng Việt phổ biến): Có tác dụng giãn đồng tử khi ánh sáng yếu.

Sự phối hợp hoạt động của hai loại cơ này giúp kiểm soát kích thước đồng tử một cách linh hoạt, đảm bảo lượng ánh sáng tối ưu đến võng mạc để thu nhận hình ảnh rõ nét.

Hình Dạng và Vị Trí Của Mống Mắt Trong Mắt

1. Vị trí mống mắt trong cấu trúc mắt

Mống mắt nằm ở vị trí trung tâm của mắt, bao quanh đồng tử và thuộc lớp màng bồ đào của nhãn cầu. Nhãn cầu có cấu trúc nhiều lớp như củ hành tây. Tính từ ngoài vào trong, mống mắt nằm ở vị trí giữa giác mạc và thủy tinh thể, là một lớp nằm dưới giác mạc và trên thủy tinh thể.

2. Hình dạng và màu sắc mống mắt

Mống mắt có hình dạng tròn và phẳng. Màu sắc mống mắt của mỗi người phụ thuộc vào lượng melanin mà cơ thể sản xuất ra và một số gen nhất định. Các gen quy định màu mắt được di truyền từ cha mẹ. Sự kết hợp phức tạp của các gen này tạo nên sự đa dạng về màu mắt ở con người.

3. Thành phần cấu tạo mống mắt

Mống mắt được cấu tạo chủ yếu từ cơ và dây thần kinh. Các dây thần kinh và cơ trong mống mắt hoạt động tự động (hệ thần kinh đối giao cảm) để kiểm soát kích thước đồng tử. Mống mắt cũng chứa đầy thủy dịch, chất lỏng quan trọng giúp duy trì hình dạng, kích thước và áp lực bên trong mắt.

Các Rủi Ro và Bệnh Lý Ảnh Hưởng Đến Mống Mắt

Bất kỳ tình trạng bệnh lý nào ảnh hưởng đến mắt đều có thể gây rủi ro cho chức năng của mống mắt. Một số bệnh lý và tình trạng phổ biến bao gồm:

• Hội chứng Horner
• Bệnh tăng nhãn áp (Glaucoma)
• Bệnh bạch tạng (Albinism)
• Đục thủy tinh thể (Cataract)
• Viêm mống mắt dị sắc Fuchs (Fuchs heterochromic iridocyclitis)
• Hội chứng phân tán sắc tố (Pigment dispersion syndrome – PDS)
• Viêm màng bồ đào (Uveitis)
• Hội chứng Waardenburg

Ngoài ra, các chấn thương vùng đầu, não bộ và mắt cũng có thể làm tổn thương mống mắt. Phẫu thuật mắt và tác dụng phụ của một số loại thuốc cũng có thể ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của mống mắt.

Các Bệnh Lý Phổ Biến Liên Quan Đến Mống Mắt

1. Hội chứng Horner

Hội chứng Horner là một tình trạng hiếm gặp, biểu hiện đặc trưng bởi sụp mí mắt trên, đồng tử co nhỏ và giảm tiết mồ hôi ở mặt, do gián đoạn cung cấp thần kinh giao cảm. Hội chứng này xảy ra khi các dây thần kinh đi từ não đến mắt bị tổn thương hoặc hư hỏng, thường chỉ ảnh hưởng đến một bên mặt.

2. Bệnh tăng nhãn áp (Glaucoma)

Bệnh tăng nhãn áp là một bệnh lý mắt phổ biến, gây tổn thương dây thần kinh thị giác, kết nối mắt với não bộ. Nguyên nhân thường do sự tích tụ thủy dịch ở phần trước của mắt, làm tăng áp lực bên trong mắt. Bệnh tăng nhãn áp có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

3. Chứng loạn sắc tố mống mắt (Heterochromia)

Chứng loạn sắc tố mống mắt là tình trạng mống mắt có hai màu khác nhau trên cùng một mắt, hoặc hai mắt có màu sắc khác nhau. Thông thường, mống mắt ở hai mắt có màu sắc giống nhau. Chứng loạn sắc tố mống mắt có thể do di truyền, bệnh lý hoặc chấn thương gây ra.

4. Đục thủy tinh thể (Cataract)

Đục thủy tinh thể là tình trạng thủy tinh thể (thấu kính trong suốt của mắt) bị mờ đục, làm giảm thị lực. Đây là một tình trạng rất phổ biến ở người lớn tuổi. Đục thủy tinh thể khiến người bệnh nhìn mọi vật như qua một lớp sương mù, gây khó khăn trong các hoạt động hàng ngày.

5. Viêm mống mắt dị sắc Fuchs

Viêm mống mắt dị sắc Fuchs là một dạng viêm màng bồ đào trước mạn tính, thường diễn tiến âm thầm và liên quan đến đục thủy tinh thể và tăng nhãn áp. Bệnh thường chỉ ảnh hưởng đến một mắt và phổ biến ở độ tuổi trung niên.

6. Hội chứng phân tán sắc tố

Hội chứng phân tán sắc tố (PDS) là một loại bệnh tăng nhãn áp góc mở, đặc trưng bởi sự giải phóng các hạt sắc tố từ lớp biểu mô sắc tố mống mắt. Các hạt sắc tố này có thể gây tắc nghẽn hệ thống thoát thủy dịch, dẫn đến tăng nhãn áp.

7. Viêm màng bồ đào (Uveitis)

Viêm màng bồ đào là tình trạng viêm các cấu trúc bên trong mắt, bao gồm cả mống mắt. Viêm màng bồ đào có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, như nhiễm trùng, bệnh tự miễn hoặc chấn thương. Bệnh có thể gây đau nhức, đỏ mắt, giảm thị lực và nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.

8. Hội chứng Waardenburg

Hội chứng Waardenburg là một nhóm các bệnh di truyền hiếm gặp, ảnh hưởng đến sắc tố da, tóc, mắt và gây điếc bẩm sinh. Một trong những biểu hiện của hội chứng này là mống mắt có màu sắc nhợt nhạt hoặc khác thường.

Dấu Hiệu Cần Gặp Bác Sĩ Nhãn Khoa

Khi gặp bất kỳ dấu hiệu bất thường nào liên quan đến mống mắt hoặc thị lực, bạn nên đến gặp bác sĩ nhãn khoa để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời. Một số dấu hiệu cần lưu ý bao gồm:

1. Mờ mắt

Mờ mắt là một triệu chứng phổ biến của nhiều bệnh lý về mắt, trong đó có viêm mống mắt. Nếu bạn cảm thấy mắt bị mờ, nhìn như có màn sương trước mắt, sợ ánh sáng, kèm theo các triệu chứng như đau âm ỉ, chảy nước mắt, đỏ mắt, hãy đến gặp bác sĩ nhãn khoa ngay.

2. Tầm nhìn đôi (Song thị)

Tầm nhìn đôi hoặc song thị là tình trạng nhìn một vật thành hai hình ảnh. Song thị có thể xảy ra ở một mắt (khi che một mắt vẫn thấy nhìn đôi) hoặc cả hai mắt (khi nhìn bằng cả hai mắt đều thấy nhìn đôi). Tầm nhìn đôi có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, bao gồm các vấn đề về mống mắt, cơ vận nhãn hoặc thần kinh.

3. Đau mắt kéo dài

Đau mắt dữ dội hoặc kéo dài có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng, như viêm màng bồ đào, viêm củng mạc hoặc bệnh tăng nhãn áp góc đóng. Nếu bạn bị đau mắt kéo dài liên tục trong vài giờ, hãy nhanh chóng đến gặp bác sĩ nhãn khoa.

4. Nhạy cảm với ánh sáng (Sợ ánh sáng)

Nhạy cảm với ánh sáng hoặc sợ ánh sáng là tình trạng mắt cảm thấy khó chịu hoặc đau đớn khi tiếp xúc với ánh sáng, đặc biệt là ánh sáng mạnh. Tình trạng này có thể là triệu chứng của nhiều bệnh lý về mắt, bao gồm viêm mống mắt, viêm giác mạc, đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp và nhiều bệnh lý khác.

5. Suy giảm tầm nhìn

Suy giảm tầm nhìn hoặc suy giảm thị lực là tình trạng thị lực giảm sút, không thể cải thiện bằng kính thông thường, kính áp tròng, thuốc hoặc phẫu thuật. Suy giảm tầm nhìn có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, và viêm mống mắt là một trong số đó. Suy giảm tầm nhìn có thể dẫn đến mù lòa nếu không được điều trị kịp thời.

Biến Chứng Nguy Hiểm Khi Mống Mắt Bị Tổn Thương

Những tổn thương ở mống mắt có thể gây ra các biến chứng khác nhau, tùy thuộc vào mức độ và vị trí tổn thương. Các biến chứng có thể bao gồm đồng tử giãn hoặc co nhỏ bất thường, phản xạ đồng tử chậm chạp, hoặc tổn thương gốc mống mắt. Trong trường hợp viêm mống mắt, đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như mất thị lực vĩnh viễn hoặc mù lòa.

Chẩn Đoán và Khám Mống Mắt

Việc chẩn đoán các bệnh lý liên quan đến mống mắt thường bắt đầu bằng khám mắt tổng quát. Bác sĩ nhãn khoa sẽ sử dụng các thiết bị chuyên dụng để kiểm tra cấu trúc và chức năng của mống mắt, bao gồm:

• Khám bằng đèn khe: Sử dụng kính hiển vi và ánh sáng đặc biệt để quan sát chi tiết mống mắt và các cấu trúc khác của mắt.
• Đo nhãn áp: Đo áp lực bên trong mắt để phát hiện bệnh tăng nhãn áp.
• Soi đáy mắt: Kiểm tra võng mạc và dây thần kinh thị giác.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm hình ảnh chuyên sâu hơn như:

• Chụp OCT (Chụp cắt lớp mạch lạc quang học): Cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc mống mắt và các lớp mô mắt.
• Chụp MRI hoặc CT: Sử dụng trong trường hợp nghi ngờ có các tổn thương sâu hơn hoặc liên quan đến các cấu trúc xung quanh mắt.
• Siêu âm mắt: Đánh giá cấu trúc bên trong mắt, đặc biệt hữu ích khi có đục thủy tinh thể hoặc các tình trạng cản trở tầm nhìn.

Phương Pháp Điều Trị Các Bệnh Liên Quan Đến Mống Mắt

Phương pháp điều trị các bệnh lý liên quan đến mống mắt sẽ phụ thuộc vào từng loại bệnh cụ thể. Một số phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:

• Hội chứng Horner: Điều trị tập trung vào nguyên nhân gây hội chứng, nếu xác định được.
• Bệnh tăng nhãn áp: Sử dụng thuốc nhỏ mắt, laser hoặc phẫu thuật để giảm áp lực nội nhãn.
• Chứng loạn sắc tố mống mắt: Thường không cần điều trị, trừ khi có các bệnh lý khác đi kèm.
• Đục thủy tinh thể: Phẫu thuật thay thủy tinh thể là phương pháp điều trị duy nhất và hiệu quả.
• Viêm mống mắt dị sắc Fuchs: Điều trị triệu chứng bằng thuốc nhỏ mắt corticosteroid để giảm viêm, nhưng cần theo dõi tác dụng phụ và các biến chứng tiềm ẩn.
• Hội chứng phân tán sắc tố: Điều trị tương tự như bệnh tăng nhãn áp, bao gồm thuốc nhỏ mắt, laser hoặc phẫu thuật.
• Viêm màng bồ đào: Sử dụng thuốc nhỏ mắt, thuốc tiêm hoặc thuốc uống corticosteroid và các thuốc ức chế miễn dịch khác để kiểm soát tình trạng viêm.

Quan trọng nhất, việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây bệnh và tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe mống mắt và thị lực.

Chăm Sóc Mống Mắt Đúng Cách Để Bảo Vệ Thị Lực

Để bảo vệ sức khỏe mống mắt và duy trì thị lực tốt, bạn nên thực hiện các biện pháp chăm sóc mắt hàng ngày:

• Đeo kính râm: Đeo kính râm có khả năng chống tia cực tím (UV) 100% hoặc có nhãn UV400 mỗi khi ra ngoài trời nắng để bảo vệ mắt khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời.
• Khám mắt định kỳ: Đến gặp bác sĩ nhãn khoa để khám mắt định kỳ, đặc biệt nếu bạn có các yếu tố nguy cơ hoặc dấu hiệu bất thường về mắt.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn uống cân bằng, bổ sung nhiều trái cây, rau xanh, đặc biệt là các loại rau lá xanh đậm và vàng đậm, cá giàu omega-3 để cung cấp dưỡng chất cho mắt.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân hoặc béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như tiểu đường, tăng huyết áp, có thể ảnh hưởng đến mắt.
• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục giúp kiểm soát cân nặng, huyết áp và cholesterol, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý về mắt.
• Bỏ thuốc lá: Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về mắt liên quan đến tuổi tác và tổn thương dây thần kinh thị giác.
• Tìm hiểu tiền sử gia đình: Nếu có người thân trong gia đình mắc các bệnh về mắt, bạn nên chú ý và kiểm tra mắt thường xuyên hơn.
• Cho mắt nghỉ ngơi: Khi làm việc liên tục với máy tính hoặc đọc sách, hãy cho mắt nghỉ ngơi sau mỗi 20 phút bằng cách nhìn xa khoảng 20 mét trong 20 giây (quy tắc 20-20-20).

Mống mắt không chỉ là bộ phận giúp điều chỉnh ánh sáng mà còn là “dấu vân tay” màu sắc độc đáo của mỗi người. Việc hiểu rõ mống mắt là gì, cấu tạo, chức năng và các bệnh lý liên quan sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc và bảo vệ đôi mắt, duy trì thị lực khỏe mạnh suốt đời. Hãy nhớ khám mắt định kỳ và đến gặp bác sĩ nhãn khoa ngay khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Trung tâm Mắt, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là địa chỉ uy tín để khám và điều trị các bệnh lý về mắt, với đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại và dịch vụ chăm sóc chuẩn 5 sao.

HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về mống mắt. Hãy bảo vệ đôi mắt của bạn ngay hôm nay để có một cuộc sống tươi sáng và trọn vẹn!