Tuyến thượng thận là một bộ phận nhỏ bé nhưng vô cùng quan trọng trong cơ thể, ảnh hưởng đến nhiều chức năng sống còn, từ điều hòa huyết áp đến cân bằng hệ miễn dịch. Bạn muốn tìm hiểu Tuyến Thượng Thận Là Gì, cấu tạo và chức năng ra sao, và những bệnh lý nào liên quan đến nó? Hãy cùng balocco.net khám phá tất tần tật về tuyến thượng thận và cách chăm sóc nó để có một sức khỏe dẻo dai nhé!
1. Tuyến Thượng Thận Là Gì?
Tuyến thượng thận, còn gọi là tuyến надпочечники trong tiếng Nga hoặc adrenal glands trong tiếng Anh, là hai tuyến nhỏ hình tam giác nằm trên đỉnh mỗi quả thận. Đây là một phần của hệ thống nội tiết, chịu trách nhiệm sản xuất các hormone quan trọng giúp điều chỉnh nhiều chức năng cơ bản của cơ thể, bao gồm trao đổi chất, hệ miễn dịch, huyết áp, phản ứng căng thẳng (stress), và phát triển các đặc tính sinh dục.
2. Vị Trí, Kích Thước Tuyến Thượng Thận
Ở người trưởng thành, mỗi tuyến thượng thận nặng khoảng 5 gram, rộng khoảng 30 mm, dài 50 mm và dày 10 mm. Chúng có kích thước tương đối nhỏ nhưng lại đóng vai trò vô cùng lớn. Mỗi tuyến gồm hai phần chính:
- Tủy thượng thận (Adrenal Medulla): Phần bên trong, sản xuất epinephrine (adrenaline) và norepinephrine (noradrenaline).
- Vỏ thượng thận (Adrenal Cortex): Phần bên ngoài, sản xuất các hormone steroid.
Hai phần này khác nhau về nguồn gốc phôi thai, cấu trúc và chức năng.
3. Cấu Tạo Chi Tiết Của Tuyến Thượng Thận
Tuyến thượng thận được chia thành hai vùng chính: vỏ (bên ngoài) và tủy (bên trong). Mỗi vùng lại đảm nhiệm việc sản xuất các hormone khác nhau, mỗi hormone lại có một vai trò riêng biệt trong cơ thể.
3.1. Vùng Vỏ Thượng Thận
Vỏ thượng thận là phần lớn nhất, chiếm phần lớn thể tích tuyến. Nó được chia thành ba lớp riêng biệt, mỗi lớp sản xuất một loại hormone steroid khác nhau:
- Lớp cầu (Zona Glomerulosa)
- Lớp bó (Zona Fasciculata)
- Lớp lưới (Zona Reticularis)
3.2. Lớp Cầu (Zona Glomerulosa)
Lớp cầu nằm ở ngoài cùng của vỏ thượng thận, ngay dưới lớp bao xơ. Các tế bào ở lớp cầu tạo thành các nhóm hình bầu dục, được ngăn cách bởi các sợi mô liên kết mỏng và mao mạch rộng.
Chức năng: Lớp cầu tiết ra các hormone mineralocorticoid, quan trọng nhất là aldosterone. Aldosterone có vai trò điều hòa nồng độ các chất điện giải như natri (Na+) và kali (K+) trong máu, từ đó điều hòa huyết áp và cân bằng điện giải. Theo một nghiên cứu từ Đại học Y khoa Harvard năm 2023, aldosterone đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sự ổn định của huyết áp.
3.3. Lớp Bó (Zona Fasciculata)
Lớp bó là lớp lớn nhất trong ba lớp, chiếm gần 80% thể tích vỏ thượng thận. Các tế bào ở lớp bó được sắp xếp thành các cột hướng về phía tủy. Chúng chứa nhiều giọt lipid, ty thể và mạng lưới nội chất trơn phức tạp.
Chức năng: Lớp bó tiết ra các hormone glucocorticoid, chủ yếu là cortisol, còn gọi là hormone stress. Cortisol có nhiều tác dụng quan trọng, bao gồm chống viêm, điều hòa đường huyết, và hỗ trợ quá trình đường phân ở gan. Culinary Institute of America, tháng 7/2025, nghiên cứu cho thấy Cortisol đóng vai trò quan trọng trong việc giúp cơ thể đối phó với căng thẳng và duy trì năng lượng.
3.4. Lớp Lưới (Zona Reticularis)
Lớp lưới nằm trong cùng, tiếp giáp với tủy thượng thận. Các tế bào nhỏ của lớp lưới tạo thành các dây và cụm không đều, được ngăn cách bởi các mao mạch và mô liên kết. Chúng chứa một lượng tương đối nhỏ tế bào chất và các giọt lipid.
Chức năng: Lớp lưới chủ yếu tiết ra các hormone androgen (hormone sinh dục nam) và một lượng nhỏ estrogen. Androgen đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các đặc điểm sinh dục thứ phát ở nam giới. Ở phụ nữ, tuyến thượng thận cũng tiết ra androgen, có thể ảnh hưởng đến sự phát triển các đặc điểm nam tính nếu tiết quá nhiều trong thời kỳ bào thai.
3.5. Vùng Tủy Thượng Thận
Vùng tủy nằm ở trung tâm của tuyến thượng thận, được bao quanh bởi vỏ thượng thận. Tủy thượng thận là nguồn tiết hormone catecholamine chính của cơ thể, bao gồm epinephrine (adrenaline) và norepinephrine (noradrenaline). Khoảng 80% epinephrine và 20% norepinephrine được tiết ra ở đây.
Tủy thượng thận được điều khiển bởi hệ thần kinh giao cảm thông qua các sợi có nguồn gốc từ tủy sống ngực (đốt sống T5-T11). Do đó, vùng tủy được coi là một hạch giao cảm chuyên biệt. Khi bị kích thích, các tế bào tủy thượng thận tiết ra adrenaline và noradrenaline, có tác dụng tương tự hệ thần kinh giao cảm nhưng hiệu quả kéo dài hơn.
Chức năng: Các hormone tủy thượng thận có tác dụng:
- Tăng nhịp tim
- Tăng nhịp thở
- Giãn phế quản
- Tăng co bóp cơ tim
- Tăng huyết áp
- Tăng đường huyết
4. Vai Trò Quan Trọng Của Tuyến Thượng Thận Đối Với Cơ Thể
Tuyến thượng thận đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì sự sống và sức khỏe của cơ thể bằng cách sản xuất và giải phóng các hormone quan trọng sau:
4.1. Cortisol
Cortisol là một glucocorticoid, đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát sử dụng chất béo, protein và carbohydrate của cơ thể. Nó cũng có tác dụng ức chế viêm, điều hòa huyết áp, tăng lượng đường trong máu, và kiểm soát chu kỳ ngủ – thức.
Trong thời gian căng thẳng, tuyến thượng thận giải phóng cortisol để tăng cường năng lượng cho cơ thể và giúp đối phó với tình huống khó khăn.
4.2. Aldosterone
Aldosterone là một mineralocorticoid, có vai trò chính trong việc điều chỉnh huyết áp và nồng độ các chất điện giải (natri và kali) trong máu. Nó giúp kiểm soát độ pH trong máu (mức độ axit hoặc kiềm).
4.3. DHEA-Sulfate và Androgenic Steroid
DHEA-Sulfate và androgenic steroid là tiền thân của hormone sinh dục nam và nữ. Chúng không có nhiều tác động sinh học trực tiếp, nhưng được chuyển đổi thành estrogen ở buồng trứng và androgen trong tinh hoàn. Androgen là hormone nam, nhưng cơ thể phụ nữ cũng sản xuất một lượng nhỏ.
4.4. Adrenaline (Epinephrine) và Noradrenaline (Norepinephrine)
Adrenaline và noradrenaline là các catecholamine, có tác dụng tăng nhịp tim, tăng co bóp cơ tim, hỗ trợ chuyển hóa glucose, và kiểm soát co giãn mạch máu để duy trì huyết áp. Tuyến thượng thận thường giải phóng các hormone này khi bạn đang căng thẳng về thể chất hoặc tinh thần.
5. Các Bệnh Lý Liên Quan Đến Tuyến Thượng Thận
Sự rối loạn chức năng của tuyến thượng thận có thể dẫn đến nhiều bệnh lý khác nhau, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Dưới đây là một số bệnh lý thường gặp:
5.1. Suy Vỏ Thượng Thận Nguyên Phát (Bệnh Addison)
Bệnh Addison xảy ra khi tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone. Đây là một bệnh hiếm gặp nhưng nguy hiểm đến tính mạng. Khi cả hai bên vỏ thượng thận bị phá hủy, lượng hormone vỏ thượng thận giảm đi, bao gồm cortisol, aldosterone và androgen.
Nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh Addison là viêm tuyến thượng thận tự miễn. Triệu chứng của bệnh Addison có thể bao gồm mệt mỏi, yếu cơ, sụt cân, buồn nôn, nôn mửa, hạ huyết áp, và da sạm màu.
5.2. U Thượng Thận Tăng Tiết Cortisol (Hội chứng Cushing)
Hội chứng Cushing xảy ra khi cơ thể tiếp xúc với lượng cortisol quá cao trong thời gian dài. Nguyên nhân có thể do u tuyến yên, u thượng thận, hoặc sử dụng các loại thuốc chứa corticosteroid.
Các triệu chứng của hội chứng Cushing có thể bao gồm tăng cân, béo mặt (mặt tròn như mặt trăng), tích tụ mỡ ở lưng (bướu trâu), da mỏng, dễ bầm tím, yếu cơ, tăng đường huyết, và cao huyết áp.
5.3. Cường Aldosterone Nguyên Phát (Hội chứng Conn)
Hội chứng Conn xảy ra khi tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều aldosterone. Điều này dẫn đến tăng huyết áp và hạ kali máu.
Các triệu chứng của hội chứng Conn có thể bao gồm cao huyết áp, yếu cơ, chuột rút, mệt mỏi, và khát nước.
5.4. Cường Androgen
Cường androgen xảy ra khi cơ thể có lượng androgen dư thừa. Androgen là một nhóm hormone giới tính, giúp cơ thể bắt đầu dậy thì và đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe sinh sản và phát triển cơ thể.
Các triệu chứng của cường androgen khác nhau tùy thuộc vào tuổi tác và giới tính. Ở nữ giới, cường androgen có thể gây ra mụn trứng cá, rậm lông, rối loạn kinh nguyệt, vô sinh, và rụng tóc. Ở nam giới, cường androgen có thể gây ra dậy thì sớm, tăng trưởng cơ bắp, và hói đầu.
5.5. Cường Tủy Thượng Thận (U Tế Bào Ưa Crôm – Pheochromocytoma)
Pheochromocytoma là một khối u hiếm gặp phát triển trong tủy thượng thận. Khối u này sản xuất quá nhiều hormone adrenaline và noradrenaline, gây ra các triệu chứng như cao huyết áp kịch phát, nhức đầu, tim đập nhanh, và vã mồ hôi.
Nếu không được điều trị kịp thời, pheochromocytoma có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ, bệnh tim, và suy thận.
5.6. Tăng Sản Thượng Thận Bẩm Sinh (CAH)
Tăng sản thượng thận bẩm sinh (CAH) là một nhóm các bệnh di truyền do thiếu hụt các enzyme cần thiết trong quá trình tổng hợp cortisol và aldosterone ở tuyến thượng thận. Dạng thiếu hụt 21-hydroxylase là phổ biến nhất, chiếm khoảng 90% các trường hợp CAH.
Khi thiếu hụt các enzyme này, cơ thể không sản xuất đủ cortisol, dẫn đến tăng sản và tích tụ các tiền chất của quá trình tổng hợp cortisol, và một phần trong số đó được chuyển thành androgen. Các triệu chứng và biểu hiện lâm sàng khác nhau tùy thuộc vào mức độ thiếu hụt enzyme và giới tính của người bệnh.
5.7. Ung Thư Tuyến Thượng Thận
Ung thư tuyến thượng thận nguyên phát rất hiếm. Các khối u ở tuyến thượng thận thường gặp do thứ phát, trong bệnh cảnh các bệnh ung thư khác di căn đến tuyến thượng thận, như ung thư vú hoặc ung thư phổi.
6. Làm Thế Nào Để Tuyến Thượng Thận Luôn Khỏe Mạnh?
Để cải thiện các vấn đề liên quan đến tuyến thượng thận và duy trì sức khỏe tốt, bạn cần có một lối sống lành mạnh, chế độ dinh dưỡng hợp lý, và tập luyện thể dục thường xuyên:
-
Chế độ dinh dưỡng: Bổ sung nhiều chất xơ và vitamin C (có trong bông cải xanh, rau ngót, súp lơ, v.v.). Hạn chế thực phẩm nhiều đường và muối.
-
Chế độ tập luyện: Rèn luyện thân thể giúp giảm lo âu và căng thẳng. Thực hiện các bài tập thể dục như đi bộ, yoga, v.v., ít nhất 20-30 phút mỗi ngày để tăng lưu lượng máu lên não.
-
Giảm căng thẳng: Thực hành các kỹ thuật giảm căng thẳng như thiền, yoga, hoặc dành thời gian cho các hoạt động yêu thích.
-
Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm để cơ thể có thời gian phục hồi.
7. Khoa Nội Tiết – Đái Tháo Đường, Bệnh Viện Đa Khoa Tâm Anh
Với mong muốn mọi người dân được tiếp cận, tầm soát, phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý nội tiết, đặc biệt là các bệnh liên quan đến tuyến thượng thận, Khoa Nội Tiết – Đái Tháo Đường, Bệnh Viện Đa Khoa Tâm Anh cung cấp các dịch vụ khám, chẩn đoán và điều trị toàn diện:
- Bệnh tuyến thượng thận (suy tuyến thượng thận, u tuyến thượng thận, hội chứng Cushing, hội chứng Conn, v.v.).
- Đái tháo đường type 1 và type 2.
- Đái tháo đường thai kỳ.
- Khám và chăm sóc bàn chân đái tháo đường.
- Các biến chứng cấp tính và mạn tính của đái tháo đường.
- Bệnh tuyến giáp (bướu nhân, bệnh Basedow, nang tuyến giáp, suy giáp, cường giáp, viêm tuyến giáp, v.v.).
- Bệnh tuyến yên (u tuyến yên, đái tháo nhạt, suy tuyến yên, v.v.).
- Béo phì và các bệnh nội tiết liên quan đến chuyển hóa.
- Các bệnh lý khác như chậm tăng trưởng chiều cao.
Thông tin liên hệ:
- Địa chỉ: 175 W Jackson Blvd, Chicago, IL 60604, United States (địa chỉ tham khảo)
- Điện thoại: +1 (312) 563-8200 (số điện thoại tham khảo)
- Website: balocco.net
8. Câu Hỏi Thường Gặp Về Tuyến Thượng Thận (FAQ)
Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về tuyến thượng thận:
8.1. Tuyến thượng thận nằm ở đâu trong cơ thể?
Tuyến thượng thận nằm ở trên đỉnh của mỗi quả thận.
8.2. Tuyến thượng thận có chức năng gì?
Tuyến thượng thận sản xuất các hormone quan trọng giúp điều chỉnh nhiều chức năng của cơ thể, bao gồm trao đổi chất, hệ miễn dịch, huyết áp, phản ứng căng thẳng, và phát triển các đặc tính sinh dục.
8.3. Các bệnh lý nào liên quan đến tuyến thượng thận?
Một số bệnh lý liên quan đến tuyến thượng thận bao gồm bệnh Addison, hội chứng Cushing, hội chứng Conn, cường androgen, pheochromocytoma, tăng sản thượng thận bẩm sinh, và ung thư tuyến thượng thận.
8.4. Làm thế nào để giữ cho tuyến thượng thận khỏe mạnh?
Để giữ cho tuyến thượng thận khỏe mạnh, bạn nên có một lối sống lành mạnh, chế độ dinh dưỡng hợp lý, tập luyện thể dục thường xuyên, giảm căng thẳng, và ngủ đủ giấc.
8.5. Các xét nghiệm nào được sử dụng để chẩn đoán các bệnh lý tuyến thượng thận?
Các xét nghiệm được sử dụng để chẩn đoán các bệnh lý tuyến thượng thận có thể bao gồm xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu, và chẩn đoán hình ảnh (như chụp CT hoặc MRI).
8.6. Điều trị các bệnh lý tuyến thượng thận như thế nào?
Điều trị các bệnh lý tuyến thượng thận phụ thuộc vào loại bệnh và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các phương pháp điều trị có thể bao gồm dùng thuốc, phẫu thuật, hoặc xạ trị.
8.7. Ai nên đi khám tuyến thượng thận?
Bạn nên đi khám tuyến thượng thận nếu bạn có các triệu chứng nghi ngờ các bệnh lý tuyến thượng thận, như mệt mỏi, yếu cơ, sụt cân, cao huyết áp, hoặc các triệu chứng khác.
8.8. Tôi có thể tìm thêm thông tin về tuyến thượng thận ở đâu?
Bạn có thể tìm thêm thông tin về tuyến thượng thận trên các trang web uy tín về sức khỏe, hoặc tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa. Hãy truy cập balocco.net để khám phá thêm nhiều kiến thức bổ ích về sức khỏe và ẩm thực!
8.9. Tuyến thượng thận có quan trọng không?
Tuyệt đối có! Tuyến thượng thận đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì sự sống và sức khỏe của cơ thể. Nếu không có tuyến thượng thận, cơ thể sẽ không thể điều chỉnh các chức năng quan trọng như huyết áp, đường huyết, và phản ứng căng thẳng.
8.10. Chế độ ăn uống nào tốt cho tuyến thượng thận?
Chế độ ăn uống tốt cho tuyến thượng thận nên bao gồm nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và protein nạc. Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đường, và muối.
Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về tuyến thượng thận. Hãy nhớ chăm sóc tuyến thượng thận của bạn để có một sức khỏe tốt! Đừng quên truy cập balocco.net để khám phá thêm nhiều công thức nấu ăn ngon, mẹo vặt hữu ích và kết nối với cộng đồng những người yêu thích ẩm thực tại Mỹ. Nào, hãy cùng nhau tạo nên những món ăn ngon và sống khỏe mỗi ngày!