Hội chứng ruột kích thích (IBS), hay còn gọi là viêm đại tràng co thắt, là một rối loạn chức năng phổ biến của đại tràng. Bệnh đặc trưng bởi các triệu chứng tái đi tái lại như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy hoặc táo bón, gây ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Điều đáng chú ý là IBS không gây tổn thương thực thể nào ở ruột, nghĩa là các xét nghiệm thường quy không phát hiện ra bất thường về cấu trúc hay sinh hóa của ruột.
Ai dễ mắc hội chứng ruột kích thích?
IBS thường xuất hiện ở người trẻ và trung niên, đặc biệt là trong độ tuổi từ 18 đến 30. Tỷ lệ mắc bệnh giảm dần sau tuổi 50. Nữ giới có nguy cơ mắc IBS cao gấp đôi nam giới. Những người có trình độ học vấn cao, học sinh, sinh viên, cán bộ văn phòng cũng có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn so với công nhân và nông dân. Khu vực thành thị ghi nhận số ca mắc IBS nhiều hơn nông thôn, có thể liên quan đến lối sống và mức độ căng thẳng khác nhau.
Nguyên nhân gây hội chứng ruột kích Thích Là Gì?
Cơ chế bệnh sinh của IBS vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn, nhưng các nhà khoa học tin rằng bệnh liên quan đến sự tương tác phức tạp của nhiều yếu tố. Hai yếu tố chính được xem là có vai trò quan trọng nhất là nhiễm trùng đường ruột trước đó và các vấn đề rối loạn tâm lý như căng thẳng, lo âu. Bên cạnh đó, yếu tố di truyền, chế độ ăn uống không hợp lý, sử dụng thuốc kháng sinh kéo dài và thay đổi nội tiết tố cũng có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc IBS.
Các yếu tố này có thể dẫn đến những bất thường trong hoạt động của ruột, làm tăng tính nhạy cảm của nhu động ruột và sự mẫn cảm quá mức của đường ruột đối với các kích thích thông thường. Điều này giải thích tại sao người bệnh IBS thường trải qua các triệu chứng khó chịu ngay cả khi không có tổn thương thực thể nào ở ruột.
Triệu chứng thường gặp của hội chứng ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn chức năng, không gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng lại ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Các triệu chứng kéo dài khiến người bệnh thường xuyên lo lắng, căng thẳng, mất ngủ và sợ mắc các bệnh nguy hiểm khác về đường ruột.
Hình ảnh mô tả người phụ nữ đang ôm bụng, thể hiện triệu chứng đau bụng thường gặp của hội chứng ruột kích thích, bệnh lý tiêu hóa phổ biến ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Các triệu chứng IBS rất đa dạng và khác nhau ở mỗi người, nhưng các biểu hiện thường gặp bao gồm:
-
Đau bụng: Đây là triệu chứng chủ yếu và thường gặp nhất của IBS. Đau bụng thường xuất hiện sau khi ăn, hoặc đau ở vùng bụng dưới và hố chậu trái. Cơn đau có thể giảm sau khi đại tiện hoặc trung tiện. Tính chất đau có thể âm ỉ, quặn thắt hoặc co rút.
-
Rối loạn đại tiện:
- Tiêu chảy: Đại tiện nhiều lần trong ngày (3-5 lần), phân lỏng hoặc nát, có thể lẫn nhầy nhưng không bao giờ có máu. Tiêu chảy thường xảy ra vào buổi sáng hoặc sau bữa ăn.
- Táo bón: Đại tiện phân rắn, lượng ít, có thể lẫn nhầy và táo bón có thể xen kẽ với tiêu chảy. Người bệnh có thể cảm thấy khó khăn khi đi đại tiện, cần rặn nhiều.
- Thay đổi hình dạng phân: Phân có thể trở nên nhỏ, cứng hoặc lỏng hơn bình thường.
-
Chướng bụng, đầy hơi: Cảm giác bụng căng tức, khó chịu, thường nặng hơn vào ban ngày, đặc biệt là sau bữa trưa, và giảm dần vào ban đêm sau khi ngủ.
-
Các triệu chứng khác: Ngoài các triệu chứng tiêu hóa chính, người bệnh IBS có thể gặp các triệu chứng khác như ợ hơi, ợ nóng, buồn nôn, mệt mỏi, đau đầu, mất ngủ, lo lắng và trầm cảm.
Các triệu chứng trên thường tái phát liên tục, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày và công việc của người bệnh. Tuy nhiên, nếu người bệnh xuất hiện các triệu chứng báo động như sốt, sút cân nhanh không rõ nguyên nhân, đi ngoài ra máu tươi hoặc phân đen, tự sờ thấy khối bất thường ở bụng hoặc có dấu hiệu thiếu máu (da niêm mạc nhợt nhạt, chóng mặt, hoa mắt…), cần phải cảnh giác và đến gặp bác sĩ ngay lập tức để được khám và điều trị kịp thời, vì đây có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nguy hiểm khác ở đường ruột.
Điều trị và phòng ngừa hội chứng ruột kích thích
Điều trị IBS là một thách thức đối với cả y học hiện đại và y học cổ truyền, vì bệnh rất dễ tái phát và ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Mục tiêu điều trị là giảm nhẹ triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa tái phát.
Y học hiện đại:
Các phương pháp điều trị trong y học hiện đại tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng. Các loại thuốc có thể được sử dụng bao gồm:
- Thuốc bổ sung chất xơ: Giúp điều hòa nhu động ruột, cải thiện táo bón và tiêu chảy.
- Thuốc chống tiêu chảy: Giảm tần suất và mức độ tiêu chảy.
- Thuốc kháng cholinergic và chống co thắt: Giảm đau bụng và co thắt ruột.
- Thuốc chống trầm cảm: Sử dụng trong trường hợp IBS liên quan đến yếu tố tâm lý hoặc có các triệu chứng trầm cảm, lo âu đi kèm.
- Thuốc kháng sinh: Trong một số trường hợp IBS có liên quan đến sự phát triển quá mức của vi khuẩn đường ruột (SIBO), kháng sinh có thể được sử dụng.
- Thuốc điều trị các triệu chứng cụ thể khác: Ví dụ như thuốc giảm đầy hơi, thuốc giảm đau.
Y học cổ truyền:
Y học cổ truyền có một cách tiếp cận toàn diện hơn trong điều trị IBS, tập trung vào việc cân bằng cơ thể và điều hòa chức năng các tạng phủ. Theo Đông y, hội chứng ruột kích thích thuộc các chứng như tiết tả, phúc thống, phúc chướng, tiện bí… Nguyên nhân gây bệnh được cho là do rối loạn công năng của tỳ vị, thận, can và các yếu tố đàm thấp, huyết ứ.
Tùy theo thể bệnh và triệu chứng cụ thể, Đông y sẽ sử dụng các bài thuốc cổ phương hoặc nghiệm phương gia giảm các vị thuốc cho phù hợp. Nguyên tắc điều trị chủ đạo vẫn là điều hòa chức năng tỳ vị, hành khí chỉ thống, chỉ tả (nếu tiêu chảy), nhuận tràng thông tiện (nếu táo bón). Các phương pháp không dùng thuốc như châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ điều trị IBS.
Lời khuyên cho người bệnh IBS để kiểm soát bệnh hiệu quả:
Để điều trị và phòng ngừa hội chứng ruột kích thích hiệu quả, người bệnh cần thực hiện tốt các biện pháp sau:
-
Kiểm soát căng thẳng: Tránh căng thẳng, lo âu, suy nghĩ tiêu cực. Thực hành các phương pháp thư giãn như thiền, yoga, tập thở sâu hoặc các hoạt động giải trí, thể thao yêu thích.
-
Chế độ ăn uống hợp lý:
- Ăn uống đúng giờ, đủ bữa, không bỏ bữa.
- Ăn chậm, nhai kỹ.
- Chia nhỏ bữa ăn trong ngày.
- Hạn chế đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn chế biến sẵn, đồ ăn cay nóng.
- Tăng cường rau xanh, chất xơ, hoa quả tươi.
- Uống đủ nước.
- Xác định và tránh các loại thực phẩm gây kích thích hoặc làm nặng thêm triệu chứng IBS (như gluten, lactose, FODMAPs – tùy thuộc vào từng người).
-
Hạn chế chất kích thích: Hạn chế hoặc tránh uống bia rượu, cà phê, nước ngọt có gas.
-
Vận động thể chất thường xuyên: Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện chức năng ruột và giảm căng thẳng.
-
Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm để cơ thể được phục hồi và khỏe mạnh.
-
Tham khảo ý kiến bác sĩ: Tuân thủ theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ, không tự ý dùng thuốc hoặc bỏ thuốc.
Ts.Bs Trần Văn Chiển
Khoa Y học cổ truyền
