Thành phố trực thuộc trung ương là một đơn vị hành chính cấp tỉnh đặc biệt tại Việt Nam, chịu sự quản lý trực tiếp từ chính phủ trung ương. Đây không chỉ là các đô thị lớn mà còn đóng vai trò trọng yếu trong sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và chính trị của cả quốc gia. Các thành phố này thường là trung tâm kinh tế lớn, đầu mối giao thông quan trọng, tập trung các cơ sở giáo dục, y tế, khoa học công nghệ hàng đầu và có sức ảnh hưởng lan tỏa đến các vùng kinh tế trọng điểm.
Để dễ hình dung, bạn có thể xem thành phố trực thuộc trung ương như những “đầu tàu” kinh tế của đất nước, nơi tập trung nguồn lực và tạo động lực phát triển cho các khu vực lân cận và cả quốc gia. Khác với các tỉnh thành thông thường, thành phố trực thuộc trung ương có quyền tự chủ và cơ chế quản lý đặc thù hơn, nhằm phát huy tối đa tiềm năng và lợi thế của các đô thị đặc biệt này.
Hiện nay, Việt Nam có 5 thành phố trực thuộc trung ương, bao gồm:
- Hà Nội: Thủ đô ngàn năm văn hiến, trung tâm chính trị, văn hóa, giáo dục và kinh tế lớn của cả nước.
- Thành phố Hồ Chí Minh: Trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại và dịch vụ hàng đầu, động lực tăng trưởng kinh tế của khu vực phía Nam và cả nước.
- Hải Phòng: Thành phố cảng biển lớn nhất miền Bắc, trung tâm công nghiệp, thương mại và du lịch quan trọng.
- Đà Nẵng: Trung tâm kinh tế, văn hóa, du lịch và giáo dục của khu vực miền Trung, cửa ngõ giao thương quốc tế.
- Cần Thơ: Trung tâm kinh tế, văn hóa, khoa học, kỹ thuật, y tế, giáo dục và đầu mối giao thông quan trọng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Trong tương lai, Việt Nam có định hướng phát triển thêm một số tỉnh thành trở thành thành phố trực thuộc trung ương, như Thừa Thiên Huế và Khánh Hòa. Điều này thể hiện chủ trương đẩy mạnh đô thị hóa và phát triển các đô thị lớn, có vai trò dẫn dắt và tạo động lực cho sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Việc nâng cấp các tỉnh thành lên thành phố trực thuộc trung ương đòi hỏi sự đầu tư và quy hoạch đồng bộ về hạ tầng, kinh tế, xã hội, cũng như đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về quy mô dân số, diện tích, cơ cấu kinh tế và trình độ phát triển.
Tiêu chuẩn để trở thành thành phố trực thuộc trung ương
Để được công nhận là thành phố trực thuộc trung ương, một đô thị phải đáp ứng các tiêu chuẩn quy định tại Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, được sửa đổi bổ sung bởi Nghị quyết 27/2022/UBTVQH15. Các tiêu chuẩn này bao gồm cả về quy mô, cơ cấu hành chính, trình độ phát triển kinh tế – xã hội và đặc biệt là vai trò, vị thế của đô thị đó trong hệ thống đô thị quốc gia.
Về quy mô và cơ cấu hành chính:
- Quy mô dân số: Phải đạt từ 1.000.000 người trở lên. Đây là tiêu chí quan trọng thể hiện sự tập trung dân cư lớn, nguồn lực lao động dồi dào và thị trường tiêu thụ rộng lớn.
- Diện tích tự nhiên: Phải từ 1.500 km² trở lên. Diện tích lớn đảm bảo không gian phát triển đô thị, quy hoạch hạ tầng và các khu chức năng khác.
- Đơn vị hành chính trực thuộc:
- Có ít nhất 9 đơn vị hành chính cấp huyện trực thuộc. Điều này thể hiện sự phức tạp và đa dạng trong quản lý hành chính đô thị lớn.
- Tỷ lệ quận, thị xã, thành phố trực thuộc trên tổng số đơn vị hành chính cấp huyện từ 60% trở lên, trong đó có ít nhất 2 quận. Tiêu chí này nhấn mạnh tính chất đô thị hóa cao, với sự phát triển của các khu vực đô thị trung tâm và ngoại thành.
Về trình độ phát triển kinh tế – xã hội:
- Đã được công nhận là đô thị loại đặc biệt hoặc loại I: Đây là sự khẳng định về chất lượng đô thị, mức độ phát triển hạ tầng, kinh tế, xã hội và văn hóa đạt tầm quốc gia, thậm chí quốc tế. Hoặc khu vực dự kiến thành lập thành phố trực thuộc trung ương đã được phân loại đạt tiêu chí của đô thị loại đặc biệt hoặc loại I.
- Cơ cấu và trình độ phát triển kinh tế – xã hội: Phải đáp ứng các quy định chi tiết tại Phụ lục ban hành kèm theo Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13. Các tiêu chí cụ thể bao gồm:
- Cân đối thu chi ngân sách: Đảm bảo tự chủ tài chính, có khả năng đóng góp vào ngân sách trung ương.
- Thu nhập bình quân đầu người năm so với cả nước: Phải đạt từ 1,75 lần trở lên, thể hiện mức sống và thu nhập cao hơn bình quân chung.
- Mức tăng trưởng kinh tế trung bình 3 năm gần nhất: Đạt bình quân của cả nước, đảm bảo sự phát triển ổn định và bền vững.
- Tỷ lệ hộ nghèo trung bình 3 năm gần nhất: Đạt bình quân của cả nước, thể hiện sự quan tâm đến vấn đề an sinh xã hội và giảm nghèo.
- Tỷ trọng công nghiệp, xây dựng và dịch vụ trong cơ cấu kinh tế: Phải đạt từ 90% trở lên, khẳng định vai trò là trung tâm kinh tế dịch vụ và công nghiệp hiện đại.
- Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp nội thành, nội thị, thị trấn, quận và phường: Phải đạt từ 90% trở lên, thể hiện quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp.
Những tiêu chuẩn này đảm bảo rằng các thành phố trực thuộc trung ương thực sự là những đô thị lớn, có tiềm lực kinh tế mạnh mẽ, đóng góp quan trọng vào sự phát triển chung của đất nước và có khả năng quản lý, điều hành các hoạt động kinh tế – xã hội ở quy mô lớn.
