Ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch là ngày gì?
Ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm chính là ngày Tết Đoan Ngọ, một trong những ngày lễ truyền thống đặc sắc của dân tộc Việt Nam. Bên cạnh tên gọi phổ biến này, Tết mùng 5 tháng 5 còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như Tết Đoan Dương, Tết Trừ sâu bọ, và trong dân gian còn được gọi thân mật là Tết “giết sâu bọ”.
Cái tên “Đoan Ngọ” mang ý nghĩa đặc biệt. “Đoan” có nghĩa là “bắt đầu”, “khởi đầu”, còn “Ngọ” là khoảng thời gian giữa trưa, khi mặt trời lên cao nhất. “Đoan Ngọ” таким образом gợi nhắc đến thời điểm bắt đầu của giữa trưa, ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, thường trùng với thời điểm nắng nóng đỉnh điểm trong năm. Tên gọi này cũng thể hiện sự quan sát tinh tế của người nông dân về thời tiết, khí hậu, vốn có vai trò quan trọng trong việc canh tác nông nghiệp. Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp lễ truyền thống mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa nông nghiệp lúa nước.
Vào ngày này, người dân Việt Nam thực hiện nhiều phong tục truyền thống, từ việc cúng bái tổ tiên, trời đất, cầu mong mùa màng bội thu, đến việc “giết sâu bọ” để bảo vệ cây trồng. Đây cũng là dịp để gia đình sum họp, quây quần bên nhau thưởng thức những món ăn đặc trưng của ngày Tết Đoan Ngọ.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ thịnh soạn với bánh tro, trái cây tươi ngon và rượu nếp thơm lừng, thể hiện lòng thành kính dâng lên tổ tiên.
Nguồn gốc sâu xa của ngày Tết Đoan Ngọ
Nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ được lưu truyền qua nhiều câu chuyện dân gian, trong đó phổ biến nhất là sự tích về chàng Đôi Truân diệt trừ sâu bọ. Chuyện kể rằng, sau một vụ mùa bội thu, người nông dân đang hân hoan ăn mừng thì sâu bọ kéo đến tàn phá mùa màng. Trong lúc mọi người lo lắng, một ông lão tự xưng là Đôi Truân xuất hiện, chỉ dẫn dân làng lập đàn cúng tế đơn giản với bánh tro, trái cây và vận động thể dục trước nhà. Kỳ lạ thay, chỉ sau đó sâu bọ lăn ra chết.
Trước khi rời đi, ông lão Đôi Truân còn dặn dò: “Sâu bọ thường xuất hiện vào ngày này hàng năm, cứ đến ngày mùng 5 tháng 5 thì làm theo lời ta dặn, sẽ trừ được chúng”. Để tưởng nhớ công ơn của ông lão, dân làng đặt tên ngày này là Tết “diệt sâu bọ”, hay Tết Đoan Ngọ, vì lễ cúng thường diễn ra vào giữa giờ Ngọ. Câu chuyện này không chỉ giải thích nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ mà còn phản ánh ước vọng của người dân về một cuộc sống ấm no, mùa màng tươi tốt, không bị sâu bệnh phá hoại.
Truyền thuyết về ông Đôi Truân và cách diệt trừ sâu bọ, nguồn gốc ý nghĩa văn hóa sâu sắc của ngày Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5.
Ý nghĩa văn hóa và tâm linh của Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ không chỉ đơn thuần là ngày “giết sâu bọ” theo nghĩa đen. Trong văn hóa dân gian Việt Nam, ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch mang nhiều ý nghĩa sâu sắc hơn thế. Đây là thời điểm giao mùa, thời tiết chuyển sang nóng bức, dễ phát sinh dịch bệnh. Do đó, Tết Đoan Ngọ còn mang ý nghĩa cầu mong sức khỏe, xua đuổi tà khí, bệnh tật.
Người xưa quan niệm rằng, vào ngày Đoan Ngọ, cơ thể con người dễ bị tích tụ “sâu bọ”, gây bệnh. Việc ăn các món ăn đặc trưng như trái cây đầu mùa, bánh tro, rượu nếp… trong ngày này được xem là cách “giết sâu bọ” trong cơ thể, giúp thanh lọc, tăng cường sức khỏe. Các món ăn này thường có tính mát, giúp cân bằng cơ thể trong thời tiết nóng bức.
Tết Đoan Ngọ cũng là dịp để thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên, trời đất, cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Đây là một nét đẹp văn hóa truyền thống, thể hiện sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, với gia đình và cộng đồng.
Không khí ấm áp ngày Tết Đoan Ngọ, gia đình sum họp thưởng thức bữa cơm truyền thống và gắn kết tình thân.
Những phong tục truyền thống đặc sắc trong ngày Tết Đoan Ngọ
Ngày Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam diễn ra với nhiều phong tục và hoạt động truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.
1. Khảo cây vào giờ Ngọ: Phong tục “khảo cây” diễn ra vào đúng giữa trưa ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch. Người dân, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, thực hiện nghi lễ này để cầu mong cây cối sinh trưởng tốt, mùa màng bội thu. Thường có hai người tham gia, một người đóng vai “cây” trèo lên cây, người còn lại cầm dao gõ vào gốc cây và đặt ra những câu hỏi như: “Sang năm cây có sai quả không?”, “Sao năm nay lại ít quả thế?”. Đây là một hình thức giao tiếp với thiên nhiên, thể hiện mong muốn cây cối phát triển khỏe mạnh.
2. Ăn trái cây “giết sâu bọ”: Theo quan niệm dân gian, ăn trái cây đầu mùa vào ngày Tết Đoan Ngọ có tác dụng “giết sâu bọ” trong người. Các loại trái cây như mận, vải, đào… được bày biện trên mâm cúng và cả gia đình cùng nhau thưởng thức. Việc ăn trái cây không chỉ mang ý nghĩa tượng trưng mà còn cung cấp vitamin và dưỡng chất, tốt cho sức khỏe trong mùa hè.
3. Ăn bánh tro (bánh ú): Bánh tro là món ăn không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ. Bánh có tính mát, dễ tiêu, giúp trung hòa các món ăn nóng, khó tiêu khác. Ngoài ra, bánh tro còn được cho là có tác dụng giải độc, lợi tiểu, tốt cho sức khỏe.
4. Ăn chè trôi nước: Ở miền Nam, chè trôi nước là món ăn đặc trưng trong ngày Tết Đoan Ngọ. Chè được làm từ bột nếp, nhân đậu xanh, ăn kèm nước cốt dừa béo ngậy, thơm ngon. Món chè trôi nước mang hương vị ngọt ngào, thanh mát, giải nhiệt ngày hè.
Chén chè trôi nước thơm ngon, ngọt ngào, món quà ẩm thực truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ của miền Nam.
5. Ăn chè kê: Người dân Huế lại có phong tục ăn chè kê vào ngày Tết Đoan Ngọ. Chè kê được nấu từ hạt kê đã xay vỏ, có vị ngọt thanh, thơm nồng của gừng, là món ăn dân dã, đậm đà hương vị quê hương.
6. Ăn cơm rượu nếp cẩm: Cơm rượu nếp cẩm là món ăn có vị ngọt, cay nhẹ, được cho là có tác dụng giải nhiệt, kích thích tiêu hóa, và bồi bổ sức khỏe. Ăn cơm rượu nếp cẩm vào ngày Tết Đoan Ngọ là một phong tục truyền thống, thể hiện mong muốn có một sức khỏe dồi dào.
7. Ăn thịt vịt: Thịt vịt có tính mát, được cho là có tác dụng giải nhiệt, rất phù hợp để ăn trong ngày hè nóng bức. Phong tục ăn thịt vịt vào ngày Tết Đoan Ngọ cũng xuất phát từ quan niệm cân bằng âm dương, tăng cường sức khỏe.
8. Tắm lá mùi: Tắm lá mùi già là một phong tục truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ. Nước lá mùi già có hương thơm dễ chịu, được cho là có tác dụng giải cảm, thư giãn, và xua đuổi tà khí.
9. Hái lá thuốc: Theo quan niệm dân gian, lá thuốc hái vào giờ Ngọ ngày mùng 5 tháng 5 có dược tính cao nhất. Người dân thường đi hái lá thuốc về phơi khô để dùng dần, chữa bệnh.
10. Phóng sinh: Phóng sinh là một hành động ý nghĩa, thể hiện lòng từ bi và cầu mong may mắn, bình an. Nhiều người chọn ngày Tết Đoan Ngọ để phóng sinh chim, cá, ốc…
Văn khấn cúng Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5
(Đoạn văn khấn được giữ nguyên như bài gốc)
Giải đáp những câu hỏi thường gặp về ngày mùng 5 tháng 5
Tết Đoan Ngọ trong tiếng Anh là gì?
Tại Việt Nam, Tết Đoan Ngọ thường được gọi trong tiếng Anh là “Mid-year Festival – 5/5 (Lunar)”. Ở Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ (hay Tết Đoan Dương) được biết đến với tên gọi “Dragon Boat Festival” (Lễ hội thuyền rồng), do lễ hội này gắn liền với các cuộc đua thuyền rồng.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ truyền thống gồm những gì?
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ thường bao gồm: hương, hoa, vàng mã, trầu cau, rượu, nước, bánh tro, trái cây tươi, và các món ăn truyền thống khác như cơm rượu, chè… Tùy theo từng vùng miền và gia đình, mâm cúng có thể có thêm những món ăn đặc trưng khác.
Tết Đoan Ngọ ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch là một ngày lễ truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, cầu mong sức khỏe và mùa màng bội thu, Tết Đoan Ngọ còn là cơ hội để gia đình sum vầy, gắn kết tình thân và cùng nhau giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
