Lên đồng Là Gì? Đây là một nghi lễ tâm linh độc đáo và quan trọng trong văn hóa dân gian Việt Nam, thường được gọi là hầu đồng hay hầu bóng, một hình thức giao tiếp với thần linh qua các ông đồng, bà đồng. Hãy cùng balocco.net khám phá bản chất, ý nghĩa sâu sắc và những giá trị văn hóa mà nghi lễ này mang lại, cũng như những biến tướng cần tránh. Với những công thức và mẹo vặt ẩm thực, chúng tôi còn mang đến cho bạn trải nghiệm thú vị về ẩm thực truyền thống gắn liền với các dịp lễ hội.
1. Hầu Đồng, Lên Đồng Là Gì?
Hầu đồng, còn gọi là lên đồng hay hầu bóng, là một nghi lễ tín ngưỡng lâu đời, thuộc hai dòng thờ chính: Tam Phủ, Tứ Phủ của Đạo Mẫu và Đức Thánh Trần. Về bản chất, đây là hoạt động giao tiếp với thần linh thông qua ông đồng, bà đồng. Người ta tin rằng các vị thần có thể nhập vào đồng nam, đồng nữ khi họ ở trạng thái thăng hoa để chữa bệnh, trừ tà, phán truyền, ban phúc lộc. Khi được thần linh nhập, các ông đồng trở thành sứ giả, hiện thân của thần linh.
Những người thực hiện nghi lễ hầu đồng được gọi là thanh đồng, thường được gọi là đồng nam, đồng nữ, ông đồng, bà đồng, cô, cậu. Đồng nam thường có tính cách đặc biệt “nửa nam nửa nữ”. Mỗi thanh đồng thường có 2-4 phụ đồng chuẩn bị nghi lễ, trang phục, gọi là nhị trụ hay tứ trụ hầu dâng.
Âm nhạc sử dụng trong hầu đồng là thể loại nhã nhạc đặc biệt gọi là “chầu văn”, giúp buổi lễ thăng hoa và phục vụ quá trình thần linh nhập thế.
2. Các Hệ Thống Thờ Tự Chính Trong Hầu Đồng
2.1. Hệ Thống Thờ Tự Nhà Trần
Nhà Trần có phép tắc và lối thờ riêng, khác với Đạo Mẫu. Hệ thống thờ tự bao gồm: Vua cha, Vương mẫu, Đức Thánh Trần, Vương phi phu nhân, Tứ vị Vương tử, Nhị vị Thánh cô, Lục bộ Đức Thánh Ông.
(Sự sắp xếp thờ phụng của Nhà Trần theo thứ tự gia đình, không theo hàng bậc, chức tước. Tất cả các vị Thánh đều thuộc một gia đình, một “nhà”. Từ “nhà” ở đây có nghĩa là “gia đình”, và “Nhà Trần” chỉ gia đình Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, không chỉ một triều đại.)
Quan niệm dân gian cho rằng các nghi thức hầu đồng này cực kỳ linh thiêng, kết nối năng lượng của các vị Thánh. Muốn hầu được Trần Triều, thanh đồng phải có “căn”, ăn lộc nhà Trần.
Nét đặc trưng của giá hầu nhà Trần là nghi thức xiên linh, dùng thanh kim loại tròn, nhọn xiên vào da người hành lễ. Khi thực hiện xiên linh, thanh đồng không còn coi mình là người thường mà là hiện thân của Thánh. Khi “nhập hồn”, cơ thể họ có năng lực đặc biệt mà ngày thường không làm được.
2.2. Hệ Thống Thờ Tự Trong Đạo Mẫu
Trong Đạo Mẫu, hầu đồng là nghi lễ thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ, cụ thể:
- Mẫu Thượng Thiên: Cai quản Thiên Phủ, thường khắc họa với tông màu đỏ, đặt ở vị trí chính giữa.
- Mẫu Thượng Ngàn: Cai quản vùng núi rừng, thường khắc họa với tông màu xanh, đặt cạnh Mẫu Thượng Thiên.
- Mẫu Thoải: Còn gọi là Thủy cung Thánh Mẫu, cai quản vùng sông nước, thường khắc họa với trang phục trắng.
- Mẫu Địa: Người dân thờ cúng thêm Mẫu Địa cai quản đất đai, tạo nên Tứ Phủ hiện nay.
2.3. Hầu Đồng Có Phải Nghi Lễ Trong Phật Giáo?
Hầu đồng là nghi lễ thờ các vị Thánh Mẫu, Đức Thánh Trần, nên không phải nghi lễ trong Phật Giáo.
3. Trình Tự Một Giá Hầu Đồng Diễn Ra Như Thế Nào?
Theo quan niệm, khi thực hiện một giá hầu đồng, thanh đồng không còn là chính mình, thần thánh sẽ “nhập” vào và điều khiển. Mỗi giá hầu đồng trải qua các giai đoạn cơ bản:
3.1. Thay Lễ Phục, Lên Khăn Áo
Nghi thức lên đồng có nhiều giá đồng khác nhau, tượng trưng cho các vị thánh. Với mỗi vị thánh, thanh đồng mặc trang phục tương ứng. Giá hầu Quan mặc áo quan lại xưa, thêm trang sức, trâm, thẻ ngà. Giá Chầu bà dùng trang phục phụ nữ nhà giàu, đeo nhiều trang sức. Giá Cô, giá Cậu ăn mặc theo lối thanh niên trẻ trung, rực rỡ.
3.2. Hành Lễ, Múa Đồng
Sau khi chuẩn bị khăn áo chỉnh tề, thanh đồng cầm hương làm lễ. Sau đó, thanh đồng quay ra những người đang ngồi và múa các điệu theo đúng giá của mình. Hàng Quan múa cờ, múa kiếm, long đao. Hàng Cô múa đi chợ, chèo đò, dệt gấm. Mỗi điệu múa thể hiện sự oai hùng hay niềm vui của các thánh. Múa hầu đồng được coi là bảo tàng sống của múa cổ truyền, thể hiện rõ tính cách và con người Việt Nam.
Trong lúc thanh đồng hóa thân, các người ngồi dưới cũng nghiêng ngả, múa may hưởng ứng. Những nắm tiền lẻ được thanh đồng tung ra, ban phát cho mọi người xung quanh. Đây được coi là tiền lộc của thánh. Mọi người nhặt tiền, cất giữ để lấy may.
3.3. Thánh Phán Truyền Và Thăng
Sau giai đoạn thăng hoa, vị thánh đang nhập trong xác thanh đồng ngồi xuống nhấp rượu, thưởng thức trầu văn. Trong lúc đó, vị thánh làm các thủ tục còn lại như phán bảo, khai quang cho con nhang đệ tử. Sau đó, thanh đồng ngồi yên, hai tay bắt chéo trước trán, quạt che lên đỉnh đầu. Khăn đỏ phủ lên báo hiệu lúc thánh “thăng”, thánh linh đã rời khỏi xác thanh đồng. Một giá hầu kết thúc.
4. Ý Nghĩa Của Hầu Đồng, Lên Đồng Trong Đời Sống Tín Ngưỡng
Ngày nay, hầu đồng là nhu cầu tâm linh của một bộ phận người Việt. Hầu đồng không đơn thuần là biểu diễn, mà còn là sự giao tiếp tinh tế với thần linh để chuyển hóa tâm mình. Nhiều trường hợp sau khi chuyển hóa tâm, các bệnh tật về tâm lý đã được chữa khỏi, con người sống có đạo lý, sống tốt hơn.
Hầu đồng trong Đạo Mẫu thể hiện sự tôn kính của mỗi người với người mẹ thiên nhiên cai quản trời, đất, núi rừng, sông nước. Người mẹ thiên nhiên ấy đã sinh thành, nuôi nấng và che chở cho con người. Lên đồng nhắc nhở chúng ta biết trân quý và bảo vệ người mẹ thiên nhiên của mình. Chính vì ý nghĩa cao đẹp đó mà Đạo Mẫu, với nghi thức hầu đồng, đã được Unesco ghi nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của thế giới (01/12/2016).
Hầu đồng thể hiện ước muốn, mong cầu của con người cho quốc thái dân an. Hầu đồng ca ngợi các vị thánh đã có công dựng nước và giữ nước (điển hình là hầu Đức Thánh Trần), thể hiện truyền thống yêu nước, uống nước nhớ nguồn của dân tộc. Mỗi giá hầu là một câu chuyện về một vị anh hùng, tài năng, đức độ lúc sinh thời, có công với nhân dân, với nước. Được hầu cái bóng của các Ngài ấy là niềm vinh dự của mỗi nghệ nhân, và thông qua đó chúng ta hiểu sâu sắc hơn về lịch sử, văn hóa dân tộc.
Hầu đồng là một bảo tàng sống lưu giữ những loại hình văn hóa dân gian như các điệu múa, làn nhã nhạc chầu văn, tăng cường sự đoàn kết của dân tộc bằng sự quy tụ rất nhiều con nhang đệ tử từ các tôn giáo khác.
5. Cảnh Báo Mặt Trái Của Hầu Đồng
Dù là một nét văn hóa đẹp với nhiều giá trị nhân văn to lớn, nhưng với sự phát triển của xã hội, hầu đồng ở nhiều nơi đã trở nên méo mó, thể hiện sự mê tín dị đoan, trở thành công cụ kiếm tiền của nhiều người có tâm bất thiện. Vì vậy, để thực sự thưởng thức văn hóa hầu đồng, mỗi người đệ tử cần có kiến thức căn bản để phân biệt và chọn cho mình những đền, phủ, thanh đồng thực sự có tâm.
6. Giải Đáp Thắc Mắc Về Nghi Lễ Lên Đồng
6.1. Lên Đồng Có Phải Là Mê Tín Dị Đoan Không?
Không hẳn. Lên đồng có thể mang yếu tố mê tín dị đoan nếu bị lợi dụng để trục lợi hoặc thực hiện các hành vi trái pháp luật. Tuy nhiên, bản chất của lên đồng là một nghi lễ văn hóa tâm linh, thể hiện lòng tôn kính với thần linh và mong muốn được che chở, ban phước.
6.2. Ai Có Thể Tham Gia Lễ Lên Đồng?
Bất kỳ ai có lòng tin và mong muốn tìm hiểu về nghi lễ này đều có thể tham gia. Tuy nhiên, để trở thành thanh đồng (người thực hiện nghi lễ), cần phải có “căn số” và được các thầy đồng có kinh nghiệm hướng dẫn.
6.3. Lên Đồng Có Tốn Nhiều Tiền Không?
Chi phí cho một buổi lễ lên đồng có thể dao động tùy thuộc vào quy mô, địa điểm và các vật phẩm cúng tế. Tuy nhiên, điều quan trọng là cần tránh xa những nơi lợi dụng nghi lễ để “vẽ vời”, đòi hỏi quá nhiều tiền bạc.
6.4. Nên Tìm Hiểu Về Lên Đồng Ở Đâu?
Có thể tìm hiểu thông tin về lên đồng qua sách báo, các trang web uy tín về văn hóa tâm linh, hoặc tham gia các buổi nói chuyện, hội thảo do các chuyên gia tổ chức.
6.5. Lên Đồng Có Ảnh Hưởng Đến Sức Khỏe Không?
Nếu thực hiện đúng cách và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, lên đồng không gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Tuy nhiên, cần lưu ý lựa chọn những nơi tổ chức uy tín, đảm bảo an toàn vệ sinh và tránh các hành vi quá khích.
6.6. Làm Sao Để Phân Biệt Hầu Đồng Thật Và Giả?
Hầu đồng thật thường thể hiện sự trang nghiêm, thành kính và hướng đến những giá trị tốt đẹp. Thanh đồng thật có tâm thường không đòi hỏi quá nhiều tiền bạc và luôn đặt lợi ích của người khác lên trên.
6.7. Có Nên Cho Con Trẻ Tham Gia Lễ Lên Đồng?
Việc cho trẻ tham gia lễ lên đồng cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Nếu trẻ có hứng thú và gia đình muốn giới thiệu về văn hóa truyền thống, có thể cho trẻ tham quan, tìm hiểu một cách nhẹ nhàng, tránh ép buộc hoặc tạo áp lực.
6.8. Hầu Đồng Có Gì Khác So Với Các Nghi Lễ Tâm Linh Khác?
Điểm khác biệt lớn nhất của hầu đồng là sự kết hợp giữa âm nhạc, vũ đạo và trang phục, tạo nên một không gian nghệ thuật sống động và đầy màu sắc. Ngoài ra, hầu đồng còn có sự tương tác trực tiếp giữa thanh đồng và những người tham gia, tạo nên một trải nghiệm tâm linh sâu sắc.
6.9. Ý Nghĩa Của Trang Phục Trong Lễ Hầu Đồng Là Gì?
Trang phục trong lễ hầu đồng không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn thể hiện vị thế và quyền năng của các vị thần. Mỗi vị thần có một bộ trang phục riêng, với màu sắc, hoa văn và kiểu dáng đặc trưng.
6.10. Âm Nhạc Chầu Văn Có Vai Trò Như Thế Nào Trong Lễ Hầu Đồng?
Âm nhạc chầu văn có vai trò quan trọng trong việc tạo không khí linh thiêng và dẫn dắt cảm xúc của những người tham gia. Những giai điệu du dương, trầm bổng của chầu văn giúp thanh đồng dễ dàng nhập vai và kết nối với thần linh.
7. Khám Phá Thế Giới Ẩm Thực Liên Quan Đến Nghi Lễ Lên Đồng
Bên cạnh những giá trị văn hóa tâm linh, nghi lễ lên đồng còn gắn liền với những món ăn truyền thống đặc sắc. Tại balocco.net, chúng tôi không chỉ cung cấp thông tin về nghi lễ này mà còn mang đến cho bạn những công thức nấu ăn ngon, dễ thực hiện, để bạn có thể tự tay chuẩn bị những món ăn cúng tế hoặc đơn giản là thưởng thức hương vị truyền thống trong các dịp lễ hội.
Một số món ăn thường xuất hiện trong các dịp lễ hầu đồng:
- Xôi gấc: Màu đỏ tươi của xôi gấc tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng.
- Gà luộc: Món ăn quen thuộc, thể hiện lòng thành kính dâng lên thần linh.
- Nem rán: Món ăn giòn rụm, thơm ngon, được nhiều người yêu thích.
- Bánh chưng, bánh giầy: Hai loại bánh truyền thống không thể thiếu trong các dịp lễ Tết.
- Hoa quả tươi: Tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở và lòng biết ơn đối với thiên nhiên.
Lên đồng là một nét văn hóa đặc sắc của Việt Nam, mang trong mình những giá trị tâm linh và nghệ thuật sâu sắc. Hãy cùng balocco.net khám phá và trân trọng những giá trị này, đồng thời tránh xa những biến tướng tiêu cực để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.
Bạn muốn khám phá thêm nhiều công thức nấu ăn ngon và tìm hiểu về văn hóa ẩm thực Việt Nam? Hãy truy cập balocco.net ngay hôm nay!
Địa chỉ: 175 W Jackson Blvd, Chicago, IL 60604, United States
Điện thoại: +1 (312) 563-8200
Website: balocco.net
