Trong những năm gần đây, cụm từ “apocalypse bán lẻ” (Retail Apocalypse) đã trở nên phổ biến, đặc biệt là trong giới kinh doanh và kinh tế. Nhưng chính xác thì Apocalypse Là Gì? Thuật ngữ này, dịch từ tiếng Hy Lạp “apokalypsis”, ban đầu mang nghĩa “khải huyền” hoặc “hé lộ”, thường được dùng để chỉ sự kiện tận thế hoặc thảm họa quy mô lớn. Khi áp dụng vào lĩnh vực bán lẻ, “apocalypse” không ám chỉ sự hủy diệt hoàn toàn theo nghĩa đen, mà là một sự biến đổi sâu sắc và mang tính bước ngoặt, thậm chí có thể coi là “tận thế” đối với ngành bán lẻ truyền thống.
Vậy, “apocalypse bán lẻ” là gì và tại sao nó lại diễn ra? Bài viết này sẽ đi sâu vào các khía cạnh khác nhau của hiện tượng này, dựa trên những dữ liệu và phân tích từ các chuyên gia.
Trong tháng 4, số vụ phá sản trong ngành bán lẻ năm 2017 đã ngang bằng tổng số vụ phá sản của cả năm 2016. (Nguồn: CNN Money) Tính đến tháng 6 năm 2017, đã có 5.300 thông báo đóng cửa cửa hàng, gấp ba lần so với cùng kỳ năm trước. (Phân tích của Fung Global Retail & Technology). Cũng trong thời gian này, hơn 300 nhà bán lẻ đã nộp đơn xin phá sản, tăng 31% so với năm trước. (Bankruptcy.com). Thị trường lao động cũng phản ánh rõ xu hướng này, khi các cửa hàng bách hóa đã cắt giảm 29.900 việc làm và các cửa hàng bán hàng tổng hợp giảm 15.700 vị trí trong năm vừa qua.
Biểu đồ so sánh số lượng việc làm trong ngành bán lẻ và ngành than đá tại Hoa Kỳ, minh họa sự khác biệt lớn và nhấn mạnh nguy cơ "apocalypse bán lẻ" do sự chuyển dịch sang thương mại điện tử.
Dữ liệu từ Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ (BLS) cho thấy số lượng việc làm trong các cửa hàng bách hóa vào tháng 5 năm 2017 đã giảm khoảng 19.000 so với tháng 1 năm 2017. Số lượng cửa hàng bán lẻ mở mới trong tháng 2 cũng giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2015, với 541.000, giảm 40.000 so với trước đó. Đáng chú ý, số vụ sa thải trong ngành bán lẻ đã tăng 37% trong tháng 2, đạt mức cao nhất trong gần hai năm với 212.000 vụ.
Các dự đoán cũng không mấy khả quan. Credit Suisse dự báo hơn 8.600 địa điểm bán lẻ sẽ đóng cửa vĩnh viễn trước cuối năm và từ 20% đến 25% trung tâm mua sắm trên toàn quốc sẽ đóng cửa trong vòng 5 năm tới. Tuy nhiên, có một điểm sáng là doanh số bán hàng may mặc trực tuyến dự kiến sẽ tăng gấp đôi, chiếm 35% tổng doanh số thương mại điện tử vào năm 2030, so với 17% hiện nay. Mặt khác, công nghệ cũng được dự đoán sẽ thay thế khoảng 7,5 triệu việc làm bán lẻ. McKinsey & Company ước tính hơn một nửa (53%) công việc trong ngành bán lẻ có thể được tự động hóa.
Sự “apocalypse bán lẻ” này không chỉ là những con số thống kê khô khan, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của hàng triệu người lao động trong ngành. Độ tuổi trung bình của nhân viên bán lẻ là 37,7 tuổi, với mức lương trung bình hàng năm là 22.900 đô la Mỹ. Gần một nửa số nhân viên bán lẻ là nữ, và tỷ lệ này còn cao hơn ở các cửa hàng quần áo, gần 75%. Về mặt nhân khẩu học, cơ cấu của lực lượng lao động bán lẻ tương tự như toàn quốc, với 66% là người da trắng, 16% gốc Hispanic, 11% người da đen và 5% người châu Á.
So sánh với các ngành khác, sự suy giảm trong ngành bán lẻ càng trở nên rõ rệt. Các cửa hàng bách hóa đã mất số lượng việc làm gấp 18 lần so với ngành khai thác than kể từ năm 2001. Số lượng việc làm bị mất trong các cửa hàng bách hóa lớn như Macy’s và JC Penney còn nhiều hơn tổng số thợ mỏ than hoặc công nhân thép đang làm việc tại Hoa Kỳ. Mặc dù ngành sản xuất vẫn sử dụng nhiều lao động hơn bán lẻ (12,3 triệu so với 4,5 triệu), nhưng bán lẻ vẫn sử dụng nhiều lao động hơn ngành than đá (76.000 việc làm). Đáng chú ý, tỷ lệ lao động là người da đen, gốc Latino và châu Á trong ngành bán lẻ cao hơn nhiều so với ngành than và sản xuất, vốn chủ yếu là lao động da trắng và nam giới. Trong hai tháng đầu năm 2017, số vụ sa thải trong ngành bán lẻ đã gấp gần 6 lần tổng số vụ sa thải trong ngành năng lượng, ngành có số vụ sa thải lớn thứ hai.
Nguyên nhân chính của “apocalypse bán lẻ” được các chuyên gia đồng tình là do sự bùng nổ của thương mại điện tử, đặc biệt là sự trỗi dậy của Amazon, cùng với sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng của người Mỹ và tình trạng dư thừa không gian bán lẻ. Số lượng trung tâm mua sắm đã tăng gấp đôi so với tốc độ tăng dân số từ năm 1970 đến 2015. Lượng khách đến trung tâm mua sắm đã giảm 50% từ năm 2010 đến 2013 và tiếp tục giảm mỗi năm kể từ đó. Hiện nay có 1.200 trung tâm mua sắm ở Mỹ và dự kiến con số này sẽ giảm 25% trong một thập kỷ tới.
Tuy nhiên, khác với cuộc Đại suy thoái năm 2008, người Mỹ ngày nay vẫn chi tiêu nhiều hơn bao giờ hết. Doanh số bán lẻ vẫn tăng, nhưng thay vì đổ vào các cửa hàng truyền thống, dòng tiền này đang chuyển sang thương mại điện tử. Amazon và các nền tảng trực tuyến khác đang chiếm thị phần ngày càng lớn từ các cửa hàng truyền thống. Kể từ đầu cuộc Đại suy thoái, lĩnh vực thương mại điện tử đã tạo ra 355.000 việc làm mới, trong khi các cửa hàng bán lẻ truyền thống mất khoảng 50.000 việc làm. Sự tăng trưởng việc làm trong lĩnh vực kho bãi và hậu cần, liên quan mật thiết đến sự phát triển của Amazon, cho thấy sự chuyển dịch lao động từ bán lẻ truyền thống sang thương mại điện tử. Các trung tâm hoàn thiện đơn hàng (fulfillment centers) trả lương cao hơn 26% so với công việc bán lẻ thông thường và mức lương trong ngành kho bãi đang tăng nhanh gấp đôi mức trung bình quốc gia.
Trong bối cảnh “apocalypse bán lẻ”, các thương hiệu bán lẻ muốn tồn tại và phát triển cần phải có tầm nhìn dài hạn. Ngoài việc tiếp tục chuyển đổi hoạt động kinh doanh sang trực tuyến, các thương hiệu cần chú trọng xây dựng thương hiệu nhà tuyển dụng mạnh mẽ. Uy tín của một công ty với tư cách là nhà tuyển dụng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu và thị phần. Nghiên cứu cho thấy 64% ứng viên có trải nghiệm ứng tuyển tiêu cực sẽ ít có khả năng mua hàng từ công ty đó. Đáng chú ý, những người thất nghiệp dài hạn có khả năng chia sẻ đánh giá tiêu cực về nhà tuyển dụng trên mạng xã hội cao gấp 2,5 lần so với người thất nghiệp ngắn hạn. Một cơ hội lớn cho các thương hiệu là cung cấp dịch vụ hỗ trợ tìm việc làm (outplacement) cho nhân viên bị sa thải. Gần 70% người tìm việc được cung cấp dịch vụ này cho biết nó cải thiện mối quan hệ và/hoặc nhận thức của họ về nhà tuyển dụng cũ.
Tóm lại, “apocalypse bán lẻ” không phải là sự diệt vong hoàn toàn của ngành bán lẻ, mà là một cuộc cách mạng, một sự chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình bán lẻ truyền thống sang mô hình mới, nơi thương mại điện tử và trải nghiệm khách hàng trực tuyến đóng vai trò trung tâm. Các doanh nghiệp thích ứng và đổi mới thành công sẽ vượt qua giai đoạn “khải huyền” này và mở ra một chương mới trong lịch sử ngành bán lẻ.
