Chằm chéo là một loại gia vị không thể thiếu trong mâm cơm của đồng bào dân tộc Thái tỉnh Sơn La. Nó được chế biến một cách khéo léo và được sử dụng để chấm rất nhiều món ăn như: măng, xôi, rau, cá…
Chằm chéo có hương vị đặc trưng, do sự kết hợp của nhiều loại nguyên liệu khác nhau. Không chỉ là trong hương vị mà cái tên thôi cũng khiến không ít người thắc mắc. “Chằm” trong tiếng Thái có nghĩa là nước chấm còn “chéo” là một thứ được làm từ muối, bột ngọt, tỏi, ớt tươi, lá chanh tươi, lá mùi tàu và cả lá tỏi tươi, lá chanh tươi,… Đặc biệt, một nguyên liệu không thể thiếu là mắc khén – một loại hạt tiêu rừng của vùng núi. Tất cả các loại nguyên liệu này đều được nướng qua than hoa cho đến khi bóc mùi thơm đặc trưng. Sau đó, người ta băm nhỏ, giã nhuyễn rồi trộn chung đều chúng lại với nhau, gọi là “chéo”. Để có bát nước chấm “chằm chéo” chỉ cần thêm chút mắm vào, nêm nếm cho vừa ăn là được. Khi thưởng thức bạn sẽ cảm nhận được một mùi vị khá lạ lẫm nhưng cũng rất thơm và ngon.
.jpg)
Hình ảnh minh họa nguyên liệu làm chằm chéo – gia vị đặc trưng của người Thái.
Tuy nhiên, ngoài món “chéo” cơ bản, đồng bào dân tộc Thái Sơn La cũng rất sáng tạo làm phong phú, đa dạng hơn cho món này như gia giảm hay thêm các loại nguyên liệu mới như chéo tắp cáy (chéo gan gà), chéo pá (chéo cá), chéo hòm pẻn (chéo rau mùi), chéo nặm xổm (chéo nước chua),… Những cái tên này xuất phát từ sự biến tấu của các nguyên liệu được thêm vào chéo. Chằm chéo có 2 loại khô và nước, loại khô có thể bảo quản vài tháng trong lá. Còn dạng nước thì khi sử dụng có thể đổ nước mắm vừa ngập các nguyên liệu cho thêm đường, bột nêm, bột mắc khén cùng một chút nước chanh dùng đũa khuấy đều là dùng được. Mỗi một loại chéo sẽ mang một hương vị riêng và được dùng phù hợp với từng món ăn riêng.
Chằm chéo được truyền trong dân gian đồng bào dân tộc Thái tự bao đời, những gia vị đủ để như một liều thuốc, đồng bào dù có ăn những thức ăn sống, tái hoặc nướng, chín tới cũng không bị đau bụng. Và có lẽ đó chính là lý do mà chằm chéo cho đến bây giờ vẫn luôn là cái tên không thể thiếu trong mâm cơm của người Thái. Đến với Sơn La, bạn sẽ thấy đồng bào Thái thường dùng nó để đãi khách miền xuôi. Món ăn dân dã nhưng là đặc sản núi rừng này ai khi có dịp nếm thử đều không quên được cái vị đậm đà, chân chất của nó, chân chất như chính những con người của núi rừng nơi đây. Nếu có dịp đến thăm mảnh đất Sơn La, du khách đừng quên tìm và mua thử một lọ chằm chéo về làm quà cho người thân.
