Giao tiếp đóng vai trò then chốt trong mọi khía cạnh của cuộc sống, từ công việc đến các mối quan hệ cá nhân. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng, thành công của một người chỉ có 15% dựa vào kiến thức chuyên môn, còn lại 85% phụ thuộc vào kỹ năng giao tiếp và ứng xử. Để đạt được hiệu quả giao tiếp tối ưu, việc hiểu rõ và vận dụng “bối cảnh” là vô cùng quan trọng. Vậy, Bối Cảnh Là Gì và tại sao nó lại thiết yếu trong giao tiếp? Hãy cùng khám phá.
Tầm Quan Trọng Của Kỹ Năng Giao Tiếp và Bối Cảnh
Hãy tưởng tượng bạn đang làm việc nhóm và gặp phải tình huống giao tiếp không hiệu quả. Chẳng hạn, khi dự án phát sinh vấn đề hoặc bạn có ý tưởng cần thảo luận, nhưng lại ngần ngại chia sẻ vì mối quan hệ với đồng đội chưa đủ thân thiết và tin tưởng.
Bạn có thể nghĩ rằng sự e dè này là do tính cách nhút nhát vốn có. Tuy nhiên, đây chính là rào cản giao tiếp, hạn chế khả năng truyền đạt ý tưởng và ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất công việc cũng như thành công của bạn.
Kỹ năng giao tiếp hiệu quả giúp truyền đạt thông điệp rõ ràng và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, yếu tố quan trọng để thành công trong công việc và cuộc sống.
Trong những tình huống như vậy, việc hiểu và vận dụng bối cảnh giao tiếp có thể tạo ra sự khác biệt lớn.
Định Nghĩa Bối Cảnh (Context)
Bối cảnh, xuất phát từ tiếng Latin “contextus”, mang ý nghĩa “những gì xung quanh một sự kiện hoặc thực tế”. Trong giao tiếp, bối cảnh là tập hợp các yếu tố môi trường, hoàn cảnh, văn hóa, xã hội, và cả yếu tố cá nhân (như tuổi tác, giới tính, kinh nghiệm, sở thích…) ảnh hưởng đến quá trình truyền tải và tiếp nhận thông điệp.
Nói một cách đơn giản, bối cảnh là “phông nền” cho cuộc giao tiếp, nơi người nói và người nghe gặp gỡ, và nơi thông điệp được hình thành. Bối cảnh giúp chúng ta hiểu đúng và đầy đủ ý nghĩa của lời nói, hành động, và thông điệp.
Ví dụ, cùng một câu nói “Bạn làm tốt lắm!”, nhưng trong bối cảnh một buổi họp tổng kết trang trọng, nó mang ý nghĩa khen ngợi chính thức. Ngược lại, nếu câu nói này được thốt ra trong bối cảnh một buổi trò chuyện thân mật sau giờ làm, nó lại mang sắc thái gần gũi và động viên hơn.
Bối cảnh bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau, có thể kể đến như:
- Bối cảnh văn hóa: Văn hóa khác nhau có thể có cách diễn đạt và hiểu thông điệp khác nhau.
- Bối cảnh xã hội: Địa vị xã hội, mối quan hệ giữa người giao tiếp cũng ảnh hưởng đến cách giao tiếp.
- Bối cảnh lịch sử: Những sự kiện lịch sử, truyền thống có thể định hình cách mọi người giao tiếp.
- Bối cảnh kinh tế: Tình hình kinh tế có thể tác động đến chủ đề và phong cách giao tiếp.
- Bối cảnh tâm lý: Trạng thái tinh thần, cảm xúc của người giao tiếp cũng là một phần của bối cảnh.
Hiểu rõ bối cảnh là gì giúp chúng ta nhận thức được sự đa dạng trong giao tiếp và điều chỉnh cách truyền đạt thông điệp sao cho phù hợp và hiệu quả nhất.
Phân Loại Bối Cảnh Giao Tiếp: Low Context và High Context
Nhà nhân chủng học Edward T. Hall đã đưa ra khái niệm Low Context và High Context để mô tả phong cách giao tiếp của các nền văn hóa khác nhau. Hai khái niệm này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách bối cảnh ảnh hưởng đến giao tiếp.
Low Context (Bối Cảnh Thấp)
Low context communication là phong cách giao tiếp dựa nhiều vào ngôn ngữ rõ ràng, trực tiếp và cụ thể. Trong giao tiếp low context, thông điệp được truyền tải chủ yếu thông qua lời nói, câu chữ, với ít sự phụ thuộc vào ngữ cảnh hay ngôn ngữ cơ thể.
Đặc điểm của Low Context:
- Rõ ràng, trực tiếp: Nói thẳng vào vấn đề, không vòng vo, mơ hồ.
- Logic, lý tính: Nhấn mạnh vào tính logic, sự thật, và thông tin cụ thể.
- Ngôn ngữ tường minh: Chú trọng vào ngôn từ, diễn đạt chính xác ý muốn.
- Ít phụ thuộc vào ngữ cảnh: Thông điệp dễ hiểu ngay cả khi thiếu thông tin về ngữ cảnh.
Ví dụ, trong môi trường làm việc chuyên nghiệp ở các nước phương Tây, giao tiếp thường theo kiểu low context. Khi đàm phán, người ta thường đi thẳng vào vấn đề, trình bày rõ ràng các điều khoản, và ít chú trọng đến các yếu tố xã giao hay ẩn ý.
Biểu đồ so sánh trực quan giữa phong cách giao tiếp Low Context và High Context, làm nổi bật sự khác biệt về mức độ rõ ràng, trực tiếp và vai trò của ngữ cảnh.
High Context (Bối Cảnh Cao)
High context communication là phong cách giao tiếp mà trong đó, phần lớn thông tin được truyền tải một cách gián tiếp, dựa vào ngữ cảnh, ngôn ngữ cơ thể, giọng điệu, và các yếu tố phi ngôn ngữ khác. Trong giao tiếp high context, sự hiểu ý và khả năng “đọc vị” đối phương là rất quan trọng.
Đặc điểm của High Context:
- Gián tiếp, tế nhị: Giao tiếp vòng vo, ẩn ý, tránh nói thẳng, giữ thể diện.
- Cảm xúc, trực giác: Chú trọng vào cảm xúc, trực giác và sự đồng cảm.
- Ngôn ngữ hàm ý: Sử dụng ngôn ngữ cơ thể, giọng điệu, và ẩn dụ để truyền tải thông điệp.
- Phụ thuộc nhiều vào ngữ cảnh: Thông điệp chỉ được hiểu đầy đủ khi nắm bắt được ngữ cảnh văn hóa, xã hội.
Ví dụ, trong văn hóa giao tiếp của người Việt Nam và nhiều nước châu Á, phong cách high context phổ biến hơn. Khi phê bình ai đó, người ta thường dùng cách nói giảm, nói tránh để không làm mất lòng đối phương. Trong làm việc nhóm, sự hòa thuận, tôn trọng lẫn nhau được đề cao, và giao tiếp thường mang tính gián tiếp, dựa trên sự hiểu ý.
Lợi Ích Khi Giao Tiếp Chung Bối Cảnh
Khi những người giao tiếp có chung bối cảnh, quá trình truyền tải và tiếp nhận thông tin trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn. Bối cảnh chung giúp mọi người hiểu nhau sâu sắc hơn, tránh hiểu lầm, và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp.
Lợi ích của giao tiếp chung bối cảnh:
- Hiểu nhau hơn: Dễ dàng nắm bắt ý chính, thông điệp được truyền tải chính xác.
- Giao tiếp hiệu quả: Tiết kiệm thời gian, tránh hiểu lầm, đạt được mục tiêu giao tiếp.
- Xây dựng mối quan hệ: Tăng cường sự tin tưởng, đồng cảm, và gắn kết giữa các bên.
- Nâng cao hiệu suất công việc: Làm việc nhóm trơn tru, phối hợp ăn ý, đạt kết quả tốt hơn.
Để tìm hiểu bối cảnh của đối phương, chúng ta có thể sử dụng công thức 5W1H (Why, When, Where, Who, What, How) để đặt câu hỏi và khám phá thông tin. Tùy thuộc vào đối tượng và tình huống giao tiếp, chúng ta có thể đặt những câu hỏi khác nhau để tìm ra điểm chung về bối cảnh, từ đó tạo sự kết nối và giao tiếp hiệu quả hơn.
Minh họa trực quan về lợi ích của việc giao tiếp hiệu quả khi có sự thấu hiểu bối cảnh chung, bao gồm tăng cường sự hiểu biết, hiệu quả công việc và mối quan hệ.
Giải Quyết Vấn Đề Giao Tiếp Khi Không Chung Bối Cảnh
Vậy, nếu chúng ta giao tiếp với người không có chung bối cảnh, liệu có gặp trở ngại? Và có cách nào để vượt qua những trở ngại này? Câu trả lời là có.
Một giải pháp hiệu quả là sử dụng ẩn dụ (Metaphor). Ẩn dụ là cách sử dụng một hình ảnh, một cụm từ quen thuộc để thay thế cho một khái niệm trừu tượng hoặc khó hiểu, giúp người nghe dễ hình dung và nắm bắt ý nghĩa.
Ví dụ, khi hướng dẫn người lớn tuổi sử dụng máy tính, thay vì dùng thuật ngữ chuyên môn, chúng ta có thể ẩn dụ “ổ cứng (hard drive)” như “tủ đựng tài liệu” để họ dễ hình dung chức năng lưu trữ dữ liệu.
Sử dụng ẩn dụ giúp vượt qua rào cản bối cảnh khác biệt, tạo cầu nối để mọi người cùng hiểu ý nhau, ngay cả khi không có chung kinh nghiệm hay kiến thức nền tảng.
Kết Luận
Bối cảnh là gì? Bối cảnh là yếu tố vô cùng quan trọng trong giao tiếp. Hiểu rõ bối cảnh giúp chúng ta giao tiếp hiệu quả hơn, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, và đạt được thành công trong công việc và cuộc sống. Dù là trong giao tiếp low context hay high context, việc nhận thức và điều chỉnh giao tiếp theo bối cảnh luôn là chìa khóa để truyền tải thông điệp thành công và xây dựng sự kết nối giữa người với người.
