Bias, hay thiên kiến xác nhận, là một hiện tượng tâm lý phổ biến ảnh hưởng đến cách chúng ta tiếp nhận và xử lý thông tin. Bài viết này sẽ giải thích Bias Là Gì, tại sao chúng ta thường gặp phải nó và cách vượt qua để có cái nhìn khách quan hơn.
Thiên kiến Xác nhận (Confirmation Bias): Định nghĩa
Bias là gì? Trong tâm lý học, bias, hay thiên kiến xác nhận (confirmation bias), là xu hướng tìm kiếm, diễn giải, thiên vị, và ghi nhớ thông tin theo cách củng cố niềm tin hoặc giả thuyết hiện có của một người. Nói cách khác, chúng ta có xu hướng tìm kiếm thông tin ủng hộ quan điểm của mình và bỏ qua hoặc bác bỏ thông tin trái chiều. Ví dụ, nếu bạn tin rằng người hướng ngoại năng động hơn, bạn sẽ có xu hướng chọn làm việc với người hướng ngoại và bỏ qua những người hướng nội tài năng. Điều này càng củng cố niềm tin ban đầu của bạn, dù chưa chắc đã chính xác. (Nguồn: britannica.com)
Các loại Thiên kiến Xác nhận
Nghiên cứu cho thấy có ba loại thiên kiến xác nhận phổ biến: (Nguồn: simplypsychology.org)
- Thiên kiến tìm kiếm thông tin: Xu hướng chỉ tìm kiếm thông tin một chiều để củng cố niềm tin sẵn có. Ví dụ, nếu bạn tin rằng người thuận tay trái thông minh hơn, bạn sẽ tìm kiếm trên Google với cụm từ “người thuận tay trái có thông minh hơn không?”.
- Thiên kiến phân tích: Xu hướng phân tích dữ liệu theo cách củng cố niềm tin sẵn có, đánh giá cao bằng chứng xác nhận và xem nhẹ bằng chứng phản bác.
- Trí nhớ thiên kiến: Xu hướng chỉ nhớ những thông tin phù hợp với niềm tin sẵn có và quên đi những thông tin trái chiều. Ví dụ, bạn tin ông già Noel có thật vì luôn nhớ việc được nhận quà Giáng sinh hàng năm.
Nguyên nhân của Thiên kiến Xác nhận
Vậy tại sao chúng ta lại dễ mắc phải bias? Có ba nguyên nhân chính:
- Giới hạn xử lý thông tin: Não bộ có giới hạn trong việc tiếp nhận thông tin, buộc chúng ta phải chọn lọc. Thiên kiến xác nhận hoạt động như một “bộ lọc”, giúp ta tập trung vào vấn đề đang quan tâm và loại bỏ thông tin ít liên quan hơn. (Tham khảo: LimitInfoProcessing.pdf, attention models)
- Bảo vệ lòng tự tôn: Chúng ta muốn bảo vệ hình ảnh bản thân bằng cách bảo vệ niềm tin của mình. Điều này dẫn đến việc tìm kiếm thông tin ủng hộ quan điểm cá nhân.
- Giảm thiểu bất hòa nhận thức: Bất hòa nhận thức là trạng thái mâu thuẫn giữa suy nghĩ và hành động. Thiên kiến xác nhận giúp giảm mâu thuẫn này bằng cách củng cố suy nghĩ cho phù hợp với hành động. (Tham khảo: Bất hòa nhận thức)
Vượt qua Thiên kiến Xác nhận
Để có cái nhìn khách quan hơn, hãy thử:
- Thay đổi suy nghĩ: Đọc các bài viết, nghiên cứu đối lập, xem lại cách thức nghiên cứu thông tin, kiểm tra độ tin cậy của nguồn thông tin.
- Cho phép bản thân được sai: Đừng sợ mắc lỗi, hãy coi sai lầm là cơ hội để học hỏi và phát triển. (Tham khảo: Thoát khỏi ám ảnh hoàn hảo)
- Kiểm tra niềm tin của bạn: Hãy thử nghiệm niềm tin của bạn trong thực tế để xem chúng có thực sự đúng hay không.
Kết luận
Hiểu rõ bias là gì và cách nó ảnh hưởng đến chúng ta là bước đầu tiên để có cái nhìn khách quan và đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Bằng cách chủ động tìm kiếm thông tin đa chiều, chấp nhận sai lầm và kiểm tra lại niềm tin của mình, chúng ta có thể giảm thiểu ảnh hưởng của thiên kiến xác nhận và mở rộng hiểu biết về thế giới xung quanh.
