Gaslighting là một dạng thao túng tâm lý tinh vi, trong đó nạn nhân bị khiến cho nghi ngờ nhận thức, trí nhớ và sự tỉnh táo của chính mình. Thủ phạm thường xuyên nói dối, phủ nhận sự thật, bóp méo thông tin và khiến nạn nhân tự hỏi liệu họ có đang “điên” hay không. Quá trình này diễn ra từ từ, âm thầm và khó nhận biết, khiến nạn nhân dần mất lòng tin vào bản thân và dễ bị kiểm soát.
Theo định nghĩa trên Từ điển của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), gaslighting là việc sử dụng thông tin sai lệch, thiếu chính xác để thao túng tâm lý người khác, khiến họ trở nên sợ hãi, nghi ngờ và dần mất niềm tin vào bản thân. Chính sự hoài nghi này khiến nạn nhân trở nên tự ti và dễ bị ảnh hưởng bởi người khác.
3 Giai đoạn của Gaslighting
- Hoài nghi: Nạn nhân bắt đầu nghi ngờ về quyết định và năng lực của chính mình do lời nói và hành động của thủ phạm.
- Phòng thủ: Nhận ra vấn đề, nạn nhân cố gắng tự bảo vệ mình bằng cách phản kháng hoặc chứng tỏ năng lực, nhưng thường không hiệu quả.
- Trầm cảm: Nạn nhân mất phương hướng, cảm thấy đánh mất chính mình, dẫn đến suy nghĩ tiêu cực và có nguy cơ trầm cảm.
10 Dấu hiệu nhận biết Gaslighting
-
Nói dối thường xuyên: Thủ phạm thường xuyên nói dối và bóp méo sự thật để khiến nạn nhân hoang mang và mất niềm tin vào bản thân.
-
Phủ nhận hành vi sai trái: Khi bị phát hiện, thủ phạm sẽ chối bỏ hành vi của mình và đổ lỗi cho nạn nhân đã “nhớ nhầm” hoặc “quá nhạy cảm”.
-
Tấn công những điều nạn nhân trân trọng: Thủ phạm sẽ dùng những thứ nạn nhân yêu quý để chống lại họ, khiến họ mất niềm tin vào những giá trị của mình.
-
Khiến nạn nhân mất chính kiến: Nạn nhân dần mất đi suy nghĩ, hành động và chính kiến của riêng mình, trở nên giống với thủ phạm.
-
Sử dụng lời nói thao túng: Thủ phạm liên tục dùng lời nói ngọt ngào, sáo rỗng hoặc đe dọa để thao túng nạn nhân.
-
Làm vũ khí tấn công: Thủ phạm dùng lời lẽ ngọt ngào để xoa dịu nạn nhân sau khi bị phát hiện, nhưng mục đích thực sự là chiếm được lòng tin và tiếp tục thao túng.
-
Khiến nạn nhân cảm thấy mập mờ: Thủ phạm tạo ra sự hỗn loạn, khiến nạn nhân mất phương hướng và phải dựa vào họ để tìm kiếm sự ổn định.
-
Liên tục đổ lỗi: Thủ phạm luôn tìm cách đổ lỗi cho nạn nhân, khiến họ tự nhận lỗi về mình dù không phải.
-
Khiến nạn nhân nghĩ mình không tỉnh táo: Thủ phạm lợi dụng sự hoang mang của nạn nhân để khiến họ nghĩ rằng mình không tỉnh táo, khó tìm kiếm sự giúp đỡ.
-
Cho rằng mọi người khác đều nói dối: Thủ phạm cô lập nạn nhân bằng cách khiến họ tin rằng mọi người xung quanh đều đang lừa dối họ.
Bạn có đang bị Gaslight không?
Gaslighting có thể xảy ra trong mọi mối quan hệ. Nếu bạn thường xuyên cảm thấy hoài nghi về bản thân, luôn cho mình là người có lỗi, hoặc nhận thấy quan điểm của mình thay đổi theo ý kiến của người khác một cách vô điều kiện, rất có thể bạn đang bị gaslight.
Cách đối phó với Gaslighting
- Nhận diện tình trạng: Xác định ai đang thao túng bạn và cách thức họ thực hiện.
- Tìm kiếm sự giúp đỡ: Tâm sự với bạn bè, người thân hoặc chuyên gia tâm lý.
- Chăm sóc bản thân: Nâng cao khả năng tự chăm sóc bản thân để tránh rơi vào tình trạng bị thao túng.
Các câu hỏi thường gặp
Self-Gaslighting là gì?
Self-gaslighting là khi một người liên tục phủ nhận suy nghĩ và cảm xúc của chính mình, tự “lao” vào những luồng suy nghĩ tiêu cực mà không bị ảnh hưởng bởi người khác.
Gaslighting trong gia đình, tình yêu và công sở là gì?
Gaslighting có thể xảy ra trong mọi mối quan hệ, bao gồm gia đình, tình yêu và công sở. Trong mỗi môi trường, thủ phạm sẽ sử dụng những chiến thuật khác nhau để thao túng nạn nhân. Ví dụ, trong môi trường công sở, thủ phạm có thể là đồng nghiệp hoặc cấp trên, sử dụng quyền lực hoặc vị thế của mình để thao túng nạn nhân.
Kết luận
Gaslighting là một hình thức bạo hành tâm lý nguy hiểm. Hiểu rõ về gaslighting là bước đầu tiên để nhận biết và đối phó với nó. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải tình trạng này, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người tin tưởng hoặc chuyên gia tâm lý.
