Năm 1961, tình hình chiến sự ở Việt Nam diễn biến theo chiều hướng bất lợi cho Hoa Kỳ. Quân đội Hoa Kỳ và chính quyền Sài Gòn bất lực trước chiến thuật du kích của quân giải phóng. Quân đội Bắc Việt lợi dụng địa hình hiểm trở của Trường Sơn, xây dựng đường mòn Hồ Chí Minh – tuyến vận tải chiến lược nhằm tăng cường chi viện cho chiến trường miền Nam. Quân đội Hoa Kỳ đã tiến hành nhiều cuộc tiến công nhằm phá hủy tuyến đường này nhưng đều thất bại.
Để thoát khỏi thế bất lợi và cắt đứt nguồn chi viện, quân đội Hoa Kỳ quyết định loại bỏ những chướng ngại vật che khuất tầm nhìn phi công. Ngày 12/4/1961, Tổng thống Mỹ John F. Kennedy nhận được báo cáo về việc sử dụng chất diệt cỏ (còn gọi là chất khai quang) để phá hủy rừng, phát hiện và đẩy lui lực lượng vũ trang giải phóng Việt Nam.
Bộ Quốc phòng Mỹ ủng hộ kiến nghị này với lý do chất diệt cỏ là phương tiện tiết kiệm nhưng hiệu quả cao nhất nếu muốn phá hủy rừng. Một số nhân vật có ảnh hưởng trong Bộ Ngoại giao Mỹ lo ngại chiến dịch có thể ảnh hưởng xấu đến quan hệ giữa Mỹ với người dân Việt Nam. Tuy nhiên, Washington vẫn phê chuẩn việc sử dụng chất diệt cỏ trong chiến dịch mang mật danh Ranch Hand.
| Máy bay Mỹ phun chất khai quang trong chiến tranh Việt Nam |
Các chất diệt cỏ được vận chuyển và tích trữ tại sân bay Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai rồi sau đó là sân bay Đà Nẵng, sân bay Phú Cát, tỉnh Bình Định. Lực lượng Mỹ tại sân bay Biên Hòa chịu trách nhiệm rải dioxin ở một số vùng thuộc Tây Ninh, Bình Long, Phước Long, Bình Dương, Đồng Nai, Sài Gòn, vùng đồng bằng sông Cửu Long. Lực lượng ở sân bay Đà Nẵng chịu trách nhiệm các vùng Quảng Trị, Thừa Thiên – Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi. Còn lực lượng ở sân bay Phú Cát chịu trách nhiệm vùng Tây Nguyên và một số vùng duyên hải miền Trung.
Ngày 10/8/1961, quân đội Mỹ lần đầu tiên sử dụng máy bay H-34 rải chất hóa học dọc theo lộ 14 thuộc tỉnh Kon Tum, mở đầu cho hành động hủy diệt kéo dài hơn 10 năm. Đến tháng 11 cùng năm, Tổng thống Mỹ John Kennedy ra lệnh chính thức tiến hành chiến dịch Ranch Hand. “Khai quang” là thuật ngữ được sử dụng để miêu tả việc sử dụng chất diệt cỏ nhằm loại bỏ cây cối, tạo tầm nhìn thoáng đãng cho quân đội Mỹ.
Trong thời kỳ này, nội dung tuyên truyền của chính quyền Sài Gòn và Mỹ đều không đề cập đến tác hại của chất diệt cỏ. Theo luận điệu của quân xâm lược, thuốc diệt cỏ được dùng để “khai quang”, triệt phá các lùm cây rậm rạp, không phải là thuốc độc, chỉ có tác dụng làm héo cây, rụng lá và tuyệt nhiên không gây độc hại cho người và vật nuôi, cũng như nguồn nước.
| Máy bay Mỹ rải chất độc da cam/dioxin trong chiến tranh Việt Nam |
Tuy nhiên, ít người biết rằng trong các loại thuốc này có chứa Dioxin – loại chất độc xếp vào hàng nguy hiểm nhất thế giới. Khoảng 419 loại hợp chất có liên quan đến dioxin đã được xác định nhưng có khoảng 30 loại được xem là có độc tính cao nhất. Trong chiến tranh Việt Nam, Mỹ từng sử dụng 15 loại thuốc diệt cỏ, mang tên da cam, xanh, trắng, hồng và tím, đều là hỗn hợp của các loại dioxin khác nhau. Dioxin không chỉ gây ra cái chết mà còn để lại những di chứng cho nhiều đời sau. Việc “khai quang” bằng chất độc da cam đã gây ra hậu quả thảm khốc cho môi trường và sức khỏe con người Việt Nam.
