Gia trưởng (paternalism) là một hệ tư tưởng, một quan niệm đề cao vai trò và vị trí của người đàn ông trong gia đình. Đây là định nghĩa thuộc thời kỳ Nho giáo – khoảng thời gian mà khái niệm này xuất hiện. “Gia trưởng” đại diện cho lối tư duy trọng nam khinh nữ, nghĩa là chỉ có đàn ông mới có khả năng tạo lập, nuôi dưỡng gia đình, và rộng hơn là xây dựng, phát triển xã hội. Chính vì vậy mà người đàn ông được xem là quan trọng nhất, là trung tâm của gia đình.
Ở thời điểm đó, khi sống trong gia đình, người phụ nữ phải coi cha là số 1, khi lấy chồng thì chồng là số 1, còn khi chồng mất thì con trai là số 1. Vì vậy người phụ nữ trong xã hội xưa luôn được gắn với quan điểm ‘tam tòng’ – Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử.
Theo cập nhật mới nhất từ Từ điển Đại học Cambridge Anh, định nghĩa Gia trưởng (paternalism) là từ dùng để chỉ người có thẩm quyền nhất định trong một hệ thống và có xu hướng hành động, suy nghĩ hay ra quyết định thay cho người khác, muốn người khác hành động theo ý mình. Mặc dù hành vi của người gia trưởng có thể hướng tới lợi ích của người khác, nhưng nó lại ngăn cản người khác phát triển tính tự chịu trách nhiệm cho chính cuộc sống của chính họ.
Vào thời hiện đại, gia trưởng thường được dùng để miêu tả những người có tính độc đoán, áp đặt suy nghĩ của mình lên người khác và muốn người khác làm theo ý mình. Tuy nhiên, gia trưởng không chỉ giới hạn trong mối quan hệ gia đình mà còn có thể xuất hiện trong môi trường công sở, xã hội. Người gia trưởng thường có xu hướng kiểm soát, áp đặt, bảo thủ, và ít khi lắng nghe ý kiến của người khác.
Tính cách của người gia trưởng như thế nào?
Về mặt ngôn ngữ học, nghĩa của từ gia trưởng không có hàm ý tiêu cực. Nó có nghĩa đơn giản là những người đứng đầu, người có khả năng gánh vách và đảm nhận những trọng trách lớn trong gia đình.
Về tính cách và thái độ, người gia trưởng thường có tính cách áp đặt, bảo thủ, kiểm soát và có xu hướng ép buộc người khác phải theo ý của mình. Những người này thường có tính cách cực đoan, khô khan, dễ cáu gắt và nổi giận. Do tính cách này mà họ thường rất quyết đoán nên về mặt công việc họ thường đạt kết quả cao. Tuy nhiên họ thường thất bại trong việc giao tiếp và quản lý đội nhóm.
Trong gia đình, những người này thường khiến không khí gia đình trở nên nặng nề, ngột ngạt và dễ nảy sinh mâu thuẫn; tạo cho mọi người cảm không muốn ở gần.
Người gia trưởng đưa ra quyết định thay cho người khác. Mặc dù những quyết định này có thể có lợi cho những người kia, nhưng những hành động này đã giới hạn và ngăn cản quyền quyết định và khả năng tự chịu trách nhiệm nơi bản thân họ. Ngoài ra việc thường xuyên ra quyết định thay cho các thành viên khác trong gia đình, tuy với ý định mang lại điều tốt nhất, lại ngăn cản quyền tự chủ của họ. Như trong bối cảnh cụ thể giữa người cha gia trưởng và các con, hành vi này của họ đã vô tình giới hạn quyền quyết định và khả năng tự chịu trách nhiệm của các con.
Dấu hiệu nhận biết một người đàn ông gia trưởng là gì?
Sau khi bạn đã hiểu về nguồn gốc và khái niệm của Gia Trưởng Là Gì, bạn sẽ dễ dàng hiểu lý do vì sao những người đàn ông có những dấu hiệu sau đây.
- Thích kiểm soát mọi thứ
- Muốn mọi người phải theo ý mình
- Luôn cho rằng bản thân là đúng
- Muốn mọi người phải nhận sự giúp đỡ từ anh ta
- Có quan niệm người làm việc nhà phải là phụ nữ
- Sẵn sàng sử dụng bạo lực để đạt được mục đích.
- Tin rằng bản thân có năng lực tốt nhất trong mọi lĩnh vực
- Tin rằng bản thân đang tạo lợi ích tốt nhất cho các cá nhân và toàn tập thể
- Đánh giá người khác không có khả năng hoặc có thì cũng kém hơn mình
- Kiểm soát: Giành quyền lao động, chu cấp tiền bạc và kiến thức, ra quyết định của người khác
Ngoài ra, một số quan niệm hướng đến nữ giới của người gia trưởng còn có thể là :
- Người làm việc nhà phải là phụ nữ
- Những quyết định đối với gia đình, nữ giới không có quyền lên tiếng…
Nhìn chung, những đặc điểm tính cách này đều nhằm phục vụ cho niềm tin họ là người đưa ra quyết định vì muốn tốt cho mọi người, và họ còn tin rằng chỉ có quyết định của họ luôn đúng. Tóm lại, những đặc điểm tính cách này đều nhằm thể hiện và duy trì sự gia trưởng trong bản thân cá nhân và toàn hệ thống như gia đình hay tổ chức.
Câu hỏi thường gặp
Đàn ông gia trưởng có tốt không?
Để trả lời cho câu hỏi này, trước hết bạn cũng cần biết qua một số khái niệm mở rộng về gia trưởng là gì.
Steve Corbett và Brian Fikkert là hai tác giả sách, nhà phát triển cộng đồng và cũng là hai nhà nghiên cứu phát triển kinh tế, họ đã xuất bản một quyển sách về chủ nghĩa gia trưởng và phân loại chủ nghĩa này thành 5 loại khác nhau bao gồm: Gia trưởng tài nguyên, Gia trưởng tinh thần/ tôn giáo, Gia trưởng hiểu biết, Gia trưởng sức lao động và Gia trưởng quản lý. Mỗi loại đều có những đặc điểm riêng.
Vậy đàn ông gia trưởng có tốt không?
Quả thật, đối với những người có tính cách thích dựa dẫm, không có khả năng sống tự lập thì việc ở gần người đàn ông gia trưởng là điều cần thiết. Ngược lại, đối với một người phụ nữ tự tin, có khả năng tự lập và biết cách chăm sóc bản thân (self-care) thì có thể sẽ không cần người đàn ông bên cạnh phải tỏ ra gia trưởng và quyết định tất cả. Như phân tích, có thể thấy dù trong lĩnh vực nào, tính gia trưởng cũng mang màu sắc của sự bao bọc, cung cấp vô độ kèm theo sự kiểm soát và không coi trọng người khác. Xét trong bối cảnh mối quan hệ cặp đôi hay gia đình, những lợi ích, tác hại của tính cách này tùy vào nhận thức của từng thành viên. Những trường hợp khác nhau có thể xảy ra.
Phụ nữ gia trưởng là gì? Phụ nữ có gia trưởng hay không?
Như đã đề cập, gia trưởng là một khái niệm và là một hệ tư tưởng có từ thời kỳ Nho giáo, đại diện cho hệ tư tưởng “trọng nam khinh nữ”, “gia trưởng” khi đó được dùng để chỉ nam giới, là tàn dư của xã hội phong kiến lúc bấy giờ. Vào thời đó, phụ nữ không được xem trọng trong gia đình, mà chỉ xem là người chăm lo việc nội trợ và duy trì nòi giống. Tuy nhiên với sự phát triển của xã hội và khoa học, “gia trưởng” ngày nay đã trở thành một tính từ mang các tính chất mà hoàn toàn có thể xuất hiện ở cả hai giới nam và nữ, trong nhiều bối cảnh: gia đình, công ty, tổ chức, xã hội… chứ không còn chỉ giới hạn trong bối cảnh gia đình.
Tuy nhiên, khi cảm từ gia trưởng được sử dụng để ám chỉ một người phụ nữ thì lại được nhiều người hưởng ứng với thái độ tích cực hơn. Vì người phụ nữ gia trưởng thường được mọi người tung hô là người có khả năng tự chủ, độc lập tài chính và có khả năng chăm sóc người khác.
Kết luận
Tóm lại, gia trưởng là một khái niệm xuất phát từ hệ tư tưởng “trọng nam khinh nữ” trong thời kỳ tôn giáo, vốn mang đậm tính chất tôn sùng vai trò, khả năng của nam giới, xóa bỏ vị trí của nữ giới và từ đó trao mọi quyền quyết định cho người nam trong gia đình nói riêng và xã hội nói chung. Trải qua các thời kỳ, có thể thấy mô tuýp cá nhân nắm quyền sản xuất, chu cấp và kiểm soát các thành viên còn lại của hệ thống xuất hiện ở nhiều nơi với đa dạng về cả tính chất của hệ thống hay cá nhân. Ngày nay, từ “gia trưởng” đã trở thành một từ ngữ thông dụng cho mọi tầng lớp, giới tính.
Sau khi hiểu rõ hơn về nguồn gốc và khái niệm gia trưởng là gì, bạn mới có thể hiểu rõ hơn về cách những người gia trưởng vận hành suy nghĩ, hành vi của họ, cách họ lý giải sự vật sự việc dưới góc nhìn của họ và tại sao họ lại lặp lại những hành động như vậy.
