Gió heo may, hay còn gọi tắt là gió may hoặc heo may, là loại gió nhẹ, hơi lạnh và khô, thường bắt đầu thổi vào mùa thu. Kinh nghiệm dân gian cho thấy, vào tháng Bảy âm lịch, nếu trời “hây hẩy heo may”, đôi lúc có vài hạt mưa lác đác, lại có từng đàn chuồn chuồn bay tứ tung trên đồng ruộng, ao hồ là dấu hiệu có thể bão đến nơi. Nhà văn Nam Cao từng mô tả về chuyện trời có heo may điển hình: “Ban ngày thì mát mẻ, trời rất xanh, không khí trong veo, nắng dịu, heo may giãi đồng”. Thông thường, heo may về là bắt đầu thời kỳ hanh khô. Các loại rau cải, su hào, bắp cải… bắt đầu đua nhau mặc xanh đồng. Lúa mùa vào hạt chuẩn bị chín. Mía trong vườn lá xanh chững lại và vị ngọt trong gióng đậm dần.
Hình ảnh minh họa: Cánh đồng lúa chín vàng trong gió heo may.
Tuy nhiên, nhiều người vẫn nhầm lẫn giữa gió heo may và gió mùa đông bắc. Sự nhầm lẫn này xuất phát từ việc cả hai loại gió đều xảy ra vào mùa lạnh (mùa đông) và cùng thổi từ phía Bắc (có lệch Đông) về. Nhưng thực chất, đây là hai loại gió, chỉ hai hiện tượng thiên nhiên khác nhau.
Gió mùa đông bắc, còn gọi là gió bấc, là loại “gió mùa lạnh, từ hướng đông – bắc thổi qua lãnh thổ miền Bắc và một số tỉnh miền Trung Việt Nam”. Gió này thổi chủ yếu vào mùa đông. Khi gió mùa đông bắc về sẽ kèm theo mưa vừa. Sau đó mưa giảm dần (vào cuối đông đầu xuân có thể có mưa phùn – một loại mưa nhỏ, dày hạt, kéo dài nhiều ngày) và trời giảm nhiệt đáng kể, có khi rất lạnh. Ở nông thôn, gió mùa đông bắc ảnh hưởng nhiều tới gieo trồng, gặt hái và sinh hoạt nói chung. Cưới vợ tránh ngày đoạn tang, trồng khoai lang tránh ngày gió bấc. Gió bấc thổi hun hút kèm theo mưa phùn làm cho ai cũng ngại. Nhà văn Nguyễn Công Hoan, trong truyện “Anh xẩm” đã mô tả rất chí lí về cái gió này: “Mưa như rây bột, như chăng lưới. Phố xá lờ mờ trắng ra. Xung quanh ngọn lửa điện đờm lợ… Gió giật từng hồi. Lá vàng trút xuống mặt đường lăn theo nhau rào rào. Hơi lạnh thấm buốt đến tận xương”.
Hình ảnh minh họa: Cảnh vật ảm đạm trong gió mùa đông bắc.
Tóm lại, gió heo may và gió mùa đông bắc rõ ràng là khác nhau. Heo may có thể được coi là người bạn của nhà nông, báo hiệu mùa thu hoạch. Còn gió mùa đông bắc thường mang đến cái lạnh khắc nghiệt, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và vật nuôi. Ở trung du hay miền núi cao, không ít trâu bò phải “vào nồi” hoặc thành món “thịt trâu gác bếp” sau mỗi đợt rét sâu, rét đậm, rét hại. Hai loại gió này tuy cùng xuất hiện trong mùa lạnh nhưng mang những đặc điểm và ảnh hưởng hoàn toàn khác biệt.
