Rational Unified Process (RUP) là một phương pháp phát triển phần mềm có cấu trúc, được tạo ra bởi công ty Rational Software, hiện thuộc về IBM. RUP là một quy trình linh hoạt và dựa trên các nguyên tắc phát triển phần mềm hiện đại.
RUP phân chia quy trình phát triển phần mềm thành bốn giai đoạn chính: Khởi đầu (Inception), Lập kế hoạch (Elaboration), Xây dựng (Construction) và Triển khai (Transition). Mỗi giai đoạn có các mục tiêu, đầu ra và hoạt động cụ thể. Phương pháp này khuyến khích phát triển theo chu kỳ lặp (iterative) và gia tăng (incremental), cho phép các nhóm phát triển phần mềm điều chỉnh và cải thiện sản phẩm theo thời gian dựa trên phản hồi của người dùng.
RUP định nghĩa rõ ràng các vai trò trong đội ngũ phát triển, như nhà phát triển, kiến trúc sư, quản lý dự án, và người kiểm thử, mỗi vai trò có trách nhiệm và hoạt động riêng. Quy trình này cũng cung cấp hướng dẫn về việc tạo ra các tài liệu quan trọng trong quá trình phát triển phần mềm, cũng như khuyến nghị về các công cụ hỗ trợ. Một trong những ưu điểm của RUP là khả năng quản lý rủi ro hiệu quả, thông qua việc xác định và giải quyết các vấn đề có thể phát sinh ngay từ giai đoạn đầu của dự án. RUP có thể được áp dụng trong nhiều loại dự án phát triển phần mềm, từ nhỏ đến lớn, và có thể điều chỉnh để phù hợp với nhu cầu cụ thể của tổ chức.
Ví dụ, trong dự án xây dựng Phần mềm Quản lý tài liệu (DMS), giai đoạn Khởi đầu sẽ bao gồm xác định mục tiêu của phần mềm, phân tích yêu cầu người dùng, đánh giá rủi ro và thiết lập ngân sách, lịch trình. Giai đoạn Lập kế hoạch sẽ tập trung vào tạo mô hình hệ thống, phát triển chi tiết yêu cầu, xác định công nghệ sử dụng và xây dựng nguyên mẫu. Giai đoạn Xây dựng sẽ triển khai phần mềm theo phương pháp lặp, tích hợp và kiểm thử các mô-đun, tổ chức các buổi họp phản hồi với người dùng. Cuối cùng, giai đoạn Triển khai sẽ chuẩn bị tài liệu hướng dẫn, thực hiện triển khai, theo dõi và hỗ trợ người dùng, đồng thời đánh giá hiệu suất và tính ổn định của hệ thống.
RUP mang lại nhiều ưu điểm như tính linh hoạt, thích ứng, quản lý rủi ro hiệu quả, định nghĩa vai trò rõ ràng, tài liệu chi tiết, tập trung vào chất lượng, sự tham gia của người dùng, hỗ trợ công nghệ và khả năng mở rộng. Tuy nhiên, RUP cũng có một số hạn chế như độ phức tạp, tốn kém tài nguyên, chưa đủ linh hoạt trong một số trường hợp, tập trung nhiều vào tài liệu, cần đào tạo, có thể bị lạm dụng, khó khăn trong việc đo lường hiệu quả và rủi ro khi áp dụng không đồng bộ.
Mặc dù có những hạn chế, RUP đã được nhiều công ty lớn trên thế giới áp dụng thành công như IBM, NASA, Lockheed Martin, Siemens, Cisco, Boeing, Ericsson và Allstate. Việc điều chỉnh quy trình RUP cho phù hợp với nhu cầu và mục tiêu cụ thể của từng công ty đã chứng minh tính linh hoạt và khả năng thích ứng của phương pháp này trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
